|
Il-ferħ
tal-imħabba li fixel lit-teologi
Dwar xi kummenti
fuq l-Eżortazzjoni appostolika
tal-Papa Franġisku “Amoris
lætitia”
Rocco Buttiglione
L’Osservatore
Romano, 20 ta’ Lulju 2016
Niftakar li
ħafna żmien ilu kont rajt
karikatura fuq ġurnal Franċiż,
naħseb L’Aube. Kien hemm
ħafna teologi, kull wieħed fuq
it-tumbata ċkejkna tiegħu,
ifittxu fuq ix-xefaq jaraw
jilmħux lil Kristu. Min-naħa
l-oħra, fil-wied it-tfal sabuh
lil Ġesù. Hu qabdilhom idejhom u
flimkien jgħaddu minn nofs
it-teologi, li jibqgħu ma
jagħrfuhx. It-teologi ħarsithom
fil-bogħod, meta Hu jinsab
f’nofshom.
Ġietni f’moħħi
din il-karikatura minn tant snin
ilu jien u naqra ċerti kummenti
fuq l-Amoris lætitia u,
b’mod iktar ġenerali, fuq
il-pontifikat tal-Papa
Franġisku. Is-sensus fidei
tal-poplu Nisrani minnufih
għarfu u mexa warajh. Imma xi
għorrief qed ibatu biex jifhmuh,
u arahom jikkritikawh, jgħidu li
qed jeħodha kontra t-tradizzjoni
tal-Knisja u b’mod partikulari
tal-predeċessur kbir tiegħu San
Ġwanni Pawlu II. Donnu fixilhom
il-fatt li fit-test tiegħu ma
sabux il-konferma tat-teoriji
tagħhom u b’xejn ma jridu
jinqalgħu mill-iskemi mentali
tagħhom biex jagħtu widen
għall-element ġdid u
sorprendenti tal-messaġġ tiegħu.
Il-Vanġelu hu dejjem ġdid u
dejjem antik. Propju għalhekk ma
jixjieħ qatt.
Ejjew nippruvaw
naqraw il-parti l-iżjed
kontroversjali tal-Amoris
lætitia bl-għajnejn ta’
tifel ċkejken. Il-parti l-aktar
kontroversjali hi dik li fiha
l-Papa jgħid li, fuq ċerti
kundizzjonijiet u f’ċerti
ċirkustanzi, xi divorzjati li
reġgħu żżewġu jistgħu jirċievu
l-Ewkaristija.
Meta kont għadni
żgħir kelli nistudja l-Katekiżmu
biex stajt nagħmel l-Ewwel
Tqarbina. Kien il-katekiżmu ta’
Papa li żgur kien
antimodernista: San Piju X.
Niftakru jispjega li biex
titqarben jeħtieġ li ruħek tkun
ħielsa mid-dnub il-mejjet. U
mbagħad jispjega x’kien id-dnub
il-mejjet. Biex dnub ikun mejjet
hemm bżonn tliet
kundizzjonijiet. Irid ikun hemm
għemil ħażin, gravament
kuntrarju għal-liġi morali:
materja serja. Rapporti sesswali
’l barra miż-żwieġ huma bla
dubju gravament kuntrarji
għal-liġi morali. Hekk kien
qabel l-Amoris lætitia, u
hekk jibqa’ fl-Amoris lætitia
u naturalment anki wara l-Amoris
lætitia. Il-Papa ma bidilx
it-tagħlim tal-Knisja.
Imma San Piju X
jgħidilna ħaġa oħra. Biex dnub
ikun mejjet hemm bżonn ta’ żewġ
kundizzjonijiet oħra, barra
l-materja gravi. Hemm bżonn li
wieħed ikun għalkollox konxju
tal-ħażen ta’ għemilu. Dan
ifisser li s-suġġett irid ikun
konvint fil-kuxjenza tiegħu
mill-ħażen tal-għemil. Jekk
fil-kuxjenza hu konvint li
l-għemil mhux (gravament) ħażin,
l-għemil jaf ikun materjalment
ħażin imma ma jistax jinftiehem
bħala dnub mejjet. Barra minn
hekk, is-suġġett irid ikun ta
l-kunsens ħieles tiegħu
għall-għemil ħażin. Dan ifisser
li l-midneb ikun ħieles jaġixxix
jew le: ħieles li jaġixxi b’mod
jew b’ieħor u ma jkunx sab ruħu
f’qagħda mġiegħla jew ta’ biża’
li tobbligah jagħmel xi ħaġa li
jippreferi ma jagħmilhiex.
Nistgħu
nistħajlu ċirkustanzi fejn
persuna divorzjata li reġgħet
iżżewġet tista’ ssib ruħha qed
tgħix f’sitwazzjoni ta’ ħtija
gravi mingħajr ma hi konxja jew
mingħajr il-kunsens ħieles
tagħha? Ġiet mgħammda imma qatt
ma ġiet tassew evanġelizzata,
daħlet għal żwieġ tal-qoxra,
imbagħad sfat mitluqa. Imbagħad
ingħaqdet ma’ persuna li
għenitha f’mumenti diffiċli,
ħabbitha tassew, saret missier
jew omm tajba għall-ulied li
kellha mill-ewwel żwieġ.
Wieħed jista’
jipproponilha li jgħixu flimkien
bħal aħwa, imma x’jagħmlu jekk
il-persuna l-oħra ma taċċettax?
F’ċertu punt tal-ħajja
tturmentata tagħha din
il-persuna tinġibed mill-ġmiel
tal-fidi, tirċievi għall-ewwel
darba evanġelizzazzjoni vera.
Forsi l-ewwel żwieġ mhux
verament validu, imma m’hemmx
il-possibbiltà li tappella għal
tribunal ekkleżjastiku jew li
ġġib il-provi tal-invalidità.
Nieqfu hawn bl-eżempji għax ma
rridux nidħlu f’każistika li ma
tispiċċa qatt.
X’tgħidilna l-Amoris
lætitia dwar każi bħal dawn?
Forsi aħjar nibdew b’dak li
l-Eżortazzjoni appostolika ma
tgħidilniex. Ma tgħidx li
d-divorzjati li reġgħu żzżewġu
jistgħu trankwillament
jitqarbnu. Il-Papa jistieden
lid-divorzjati fit-tieni żwieġ
biex jibdew (jew ikomplu) mixja
ta’ konverżjoni. Jistedinhom
jistaqsu lill-kuxjenza tagħhom
jew isibu direttur spiritwali li
jgħinhom. Jistedinhom ifittxu
l-konfessjonarju u jaqsmu
s-sitwazzjoni tagħhom. Jistieden
lill-penitenti u lill-konfessuri
biex jibdew mixja ta’
dixxerniment spiritwali.
L-Eżortazzjoni appostolika ma
tgħid xejn dwar meta f’din
il-mixja huma jistgħu jirċievu
l-assoluzzjoni u jersqu jirċievu
l-Ewkaristija. Ma tgħidux għax
tant hi wiesgħa l-firxa ta’
sitwazzjonijiet u ta’
ċirkustanzi umani.
Il-mixja li
l-Papa qed jipproponi
lid-divorzjati li reġgħu żżewġu
hi eżattament l-istess waħda li
l-Knisja tipproponi
lill-midinbin kollha: mur qerr u
l-konfessur tiegħek, meta jkun
għarbel u wiżen iċ-ċirkustanzi
kollha, jiddeċiedi jagħtikx
l-assoluzzjoni u jħallikx
titqarben.
Hi ħaġa żgura li
l-penitent qed jgħix
f’sitwazzjoni oġġettiva ta’ dnub
gravi, sakemm ma jkunx każ ta’
żwieġ invalidu. Imma li qed
jerfa’ r-responsabbiltà sħiħa
suġġettiva tal-ħtija tiegħu, dan
għad irridu narawh. Għalhekk
imur iqerr.
Xi wħud jgħidu
li meta jgħid dawn l-affarijiet
il-Papa qed jikkontradixxi
l-battalja kbira ta’ Ġwanni
Pawlu II kontra s-suġġettiviżmu
etiku. Dan jiddedika l-Enċiklika
Veritatis splendor għal
din il-battalja.
Is-suġġettiviżmu etiku jgħid li
għemil uman hu tajjeb jew ħażin
skond l-intenzjoni ta’ min
jagħmlu. Għas-suġġettiviżmu
etiku, l-unika ħaġa tajba
fid-dinja hi r-rieda tajba. Biex
niġġudikaw l-għemil jeħtieġ
allura nqisu x’inhuma
l-konsegwenzi mixtieqa minn min
jagħmlu. Skond din l-etika, kull
għemil jista’ jkun tajjeb jew
ħażin skond iċ-ċirkustanzi li
fihom isir. Il-Papa Franġisku,
f’sintonija perfetta
mal-predeċessur kbir tiegħu,
jgħidilna li xi għemejjel huma
minnhom infushom ħżiena (ngħidu
aħna, l-adulterju),
indipendentement miċ-ċirkustanzi
li fihom isiru u anki
mill-fehmiet ta’ min jagħmilhom.
Imma San Ġwanni Pawlu II qatt ma
ddubita li ċ-ċirkustanzi
jinfluwenzaw il-valutazzjoni
morali ta’ min iwettaq għemil, u
jagħmluh iktar jew inqas ħati
tal-għemil oġġettivament ħażin
li għamel. L-ebda ċirkustanza ma
tista’ tibdel f’tajjeb għemil
intrinsikament ħażin, imma
ċ-ċirkustanzi jistgħu jżidu jew
inqassu mir-responsabbiltà
morali ta’ min iwettqu. Fuq dan
ikellimna l-Papa Franġisku fl-Amoris
lætitia. Mela fl-Amoris
lætitia m’hemm l-ebda etika
ċirkustanzjali, imma l-bilanċ
klassiku Tomista li jagħraf bejn
il-ġudizzju fuq il-fatt u
l-ġudizzju fuq min jagħmlu, fejn
jiġu vvalutati ċ-ċirkustanzi
attenwanti jew li jeżentawh.
Kritiċi oħra
jaraw kuntrast dirett bejn il-Familiaris
consortio (n. 84)
u l-Amoris
lætitia (n. 305,
bin-nota
‘infami’ 351).
San Ġwanni Pawlu
II jgħid li d-divorzjati li
reġgħu żżewġu ma jistgħux
jirċievu l-Ewkaristija, waqt li
l-Papa Franġisku jgħid li f’xi
każi jistgħu. Jewwilla mhix
kuntradizzjoni din!
Imma ejja
nippruvaw naqraw it-test iktar
fil-fond. Dari d-divorzjati
fit-tieni żwieġ kienu skumnikati
u esklużi mill-ħajja tal-Knisja.
Bil-Codex iuris
canonici
l-ġdid u bil-Familiaris
consortio l-iskomunika
tneħħiet u huma jiġu mħeġġa
jieħdu sehem fil-ħajja
tal-Knisja u jedukaw
Kristjanament lil uliedhom.
Kienet deċiżjoni
straordinarjament kuraġġjuża
wara tradizzjoni ta’ sekli sħaħ.
Imma l-Familiaris consortio
tgħidilna li d-divorzjati
fit-tieni żwieġ ma jistgħux
jirċievu s-sagrmenti. Ir-raġuni
hi li qed jgħixu f’kundizzjoni
pubblika ta’ dnub u li hemm
bżonn nevitaw li nagħtu skandlu.
Dawn ir-raġunijiet huma hekk
qawwija li donnu għalxejn
noqgħodu nagħmlu verifika ta’ xi
jkunu ċ-ċirkustanzi attenwanti.
Issa l-Papa
Franġisku qed jgħidilna li ta’
min jagħmilha din il-verifika.
Id-differenza bejn il-Familiaris
consortio u
l-Amoris lætitia kollha
hawn qiegħda. M’hemmx dubju li
d-divorzjat li reġa’ żżewweġ
jinsab f’qagħda oġġettiva ta’
dnub gravi; il-Papa Franġisku
mhux qed jgħidlu li jista’
jerġa’ jibda jitqarben imma,
bħall-midinbin kollha, jibagħtu
jqerr. Hemm ikun jista’
jirrakkonta ċ-ċirkustanzi
attenwanti u jingħad lilu
x’inhuma l-kundizzjonijiet biex
jista’ jirċievi l-assoluzzjoni.
Bla dubju ta’
xejn, San Ġwanni Pawlu II u
l-Papa Franġisku mhumiex jgħidu
l-istess ħaġa, imma lanqas mhuma
jeħduha kontra xulxin dwar
it-teoloġija taż-żwieġ. Imma
jużaw b’mod differenti u
f’sitwazzjonijiet differenti
s-setgħa li jħollu jew iżommu
dak li Alla ħalla f’idejn
is-Suċċessur ta’ Pietru. Biex
nifhmu aħjar dan il-punt ħa
nippruvaw nistaqsu lilna nfusna
hekk: Hemm kontradizzjoni bejn
il-Papiet li skomunikaw
id-divorzjati li reġgħu żżewġu u
San Ġwanni Pawlu II li neħħa
l-iskomunika?
Il-Papiet ta’
qabel dejjem kienu jafu li xi
divorzjati fit-tieni żwieġ
setgħu kienu fil-grazzja ta’
Alla minħabba bosta ċirkustanzi
partikulari. Kienu jafu tajjeb
li l-aħħar imħallef hu Alla
waħdu. Imma għafsu fuq
l-iskomunika biex fil-kuxjenza
tal-poplu jinsistu fuq il-verità
dwar l-indissolubbiltà
taż-żwieġ. Kienet strateġija
pastorali leġittima f’soċjetà
omoġenja bħal dik tas-sekli
l-imgħoddija. Id-divorzju kien
fatt eċċezzjonali, id-divorzjati
li jerġgħu jiżżewġu kienu ftit,
u kienu qed iħarsu l-fidi
tal-poplu meta b’għafsa ta’ qalb
eskludew mill-Ewkaristija anki
lil dawk li fir-realtà setgħu
jirċevuha.
Issa d-divorzju
hu fenomenu tal-massa u qed
jirriskja li jkaxkar miegħu
apostasija tal-massa jekk
fil-fatt id-divorzjati li reġgħu
żżewġu jitilqu lill-Knisja u ma
jibqgħux jagħtu edukazzjoni
Nisranija lil uliedhom.
Is-soċjetà m’għadhiex omoġenja
bħal qabel, saret likwida.
L-għadd tad-divorzjati hu
bil-wisq ikbar u ovvjament żdied
anki dak ta’ dawk li sabu ruħhom
f’qagħda “irregolari” imma
jistgħu jkunu suġġettivament
fil-grazzja ta’ Alla. Jeħtieġ
niżviluppaw strateġija pastorali
ġdida. Għalhekk il-Papiet mhux
il-liġi ta’ Alla bidlu, imma
l-liġijiet umani li
neċessarjament imorru magħha,
ladarba l-Knisja hi sieħba umana
u viżibbli.
Ir-regola ġdida
qed toħloq problemi u ġġib
riskji ġodda? Daż-żgur. Hemm
ir-riskju li xi wħud jersqu
b’mod sagrilegu għat-tqarbin
mingħajr ma jkunu fi stat ta’
grazzja? Jekk jagħmlu hekk,
ikunu jieklu u jixorbu
l-kundanna tagħhom stess.
Imma r-regola
l-qadima ma kienx fiha wkoll
riskji? Ma kienx hemm ir-riskju
li xi wħud (jew ħafna) jintilfu
għax tħallew nieqsa minn dak
it-tweżin sagramentali li
kellhom jedd għalih? Hu dmir
tal-konferenzi episkopali
tal-pajjiżi partikulari, ta’
kull isqof u fl-aħħar nett ta’
kull fidil li jadotta l-miżuri
opportuni biex japplika
bl-aktar mod wiesa’
l-benefiċċji ta’ din il-linja
pastorali u jnaqqas kemm jista’
r-riskji li ġġib magħha.
Il-parabbola tat-talenti
tgħallimna naċċettaw ir-riskju u
nafdaw fil-ħniena.
__________
20.7.2016
miġjuba mit-Taljan għall-Malti
minn Francesco Pio Attard
|
