|
|
|
KOSTITUZZJONI DWAR IL-LITURĠIJA MQADDSA
“SACROSANCTUM CONCILIUM”
KONĊILJU VATIKAN II
4 Diċembru 1963
WERREJ
1. Daħla
2-4. Il-post tal-liturġija fil-misteru tal-Knisja
Kap I: PRINĊIPJI ĠENERALI GĦAT-TIĠDID U GĦALL-PROGRESS
TAL-LITURĠIJA MQADDSA
5. I - IN-NATURA TAL-LITURĠIJA U S-SIWI TAGĦHA FIL-ĦAJJA
TAL-KNISJA
6. L-opra tas-salvazzjoni li tissokta l-Knisja sseħħ fil-liturġija
7. Il-preżenza ta' Kristu fil-liturġija
8. Il-liturġija tal-art u l-liturġija tas-sema
9. Il-ħidma tal-Knisja mhix biss fil-qasam tal-liturġija
10. Il-liturġija hija l-quċċata u l-għajn tal-ħajja tal-Knisja
11. Ħtieġa ta’ dispożizzjonijiet personali
12-13. Liturġija u talb personali
14. II - IT-TAGĦLIM LITURĠIKU U S-SEHEM ĦAJ FIL-LITURĠIJA
15. Tħejjija tal-għalliema tal-liturġija
16. It-tagħlim tal-liturġija
17. Formazzjoni liturġika ta’ dawk li ser isiru saċerdoti
18. Għajnuna lis-saċerdoti li jaħdmu fost il-poplu
19. It-tagħlim liturġiku u s-sehem tal-fidili
20. Użu tar-radju u tat-televiżjoni
21. III - IR-RIFORMA TAL-LITURĠIJA
A. NORMI ĠENERALI
22. Il-ġerarkija biss tista’ tbiddel il-liturġija
23. Tradizzjoni u progress
24. Il-kotba mqaddsa
25. Il-kotba liturġiċi
26-27. B. NORMI LI ĠEJJIN MIN-NATURA TAL-LITURĠIJA
BĦALA GĦEMIL ĠERARKIKU U KOMUNITARJU
28-29. Kulħadd jagħmel sehmu mill-aħjar li jista'
30-31. Is-sehem ħaj tal-fidili
32. Liturġija u klassijiet soċjali
33-34. Ċ. NORMI MEĦUDA MIN-NATURA DIDATTIKA U
PASTORALI TAL-LITURĠIJA
35. Qari tal-kotba mqaddsa: predikazzjoni u katekiżmu liturġiku
36. L-ilsien liturġiku
37-40. D. NORMI BIEX TKUN ADDATTATA L-LITURĠIJA
GĦALL-KARATTRU U T-TRADIZZJONIJIET TAL-POPLI
41-42. IV - L-IŻVILUPP TAL-ĦAJJA LITURĠIKA FID-DJOĊESI
U FIL-PARROĊĊA
43. V - L-IŻVILUPP TAL-ĦIDMA PASTORALI LITURĠIKA
44. Kummissjonijiet liturġiċi nazzjonali
45. Kummissjonijiet liturġiċi djoċesani
46. Kummissjonijiet oħra
47. Kap II: IL-MISTERU MQADDES TAL-EWKARISTIJA
48-49. Is-sehem tal-fidili
50. Tiġdid tal-ordinarju tal-Quddiesa
51. Siwi tal-kelma ta' Alla
52. L-omelija
53. It-talba tal-fidili
54. L-ilsien tal-Quddiesa
55. It-tqarbin fil-Quddies u t-tqarbin biż-żewġ speċi
56. L-unità tal-Quddiesa
57-58. Il-konċelebrazzjoni
Kap III: IS-SAGRAMENTI L-OĦRA U S-SAGRAMENTALI
59. In-natura tas-sagramenti
60. Is-sagramentali
61. Siwi pastorali tal-liturġija
62. Ħtieġa ta’ tiġdid tar-riti sagramentali
63. L-ilsien li għandu jintuża
64. Il-katekumenati tal-kbar
65-70. Ir-riti tal-magħmudija
71. Il-griżma tal-isqof
72. Il-qrar
73-75. Il-griżma tal-morda
76. L-ordni sagri
77-78. Iż-żwieġ
79-80. Is-sagramentali u l-barkiet
81-82. Id-dfin
Kap IV: L-UFFIĊĊJU DIVIN
83-85. L-uffiċċju ta' tifħir, għemil ta' Kristu u tal-Knisja
86-87. Ġid spiritwali li joħroġ mill-uffiċċju divin
88-89. Il-medda tas-sigħat
90. L-uffiċċju divin, għajn ta' tjieba
91. Is-salterju
92. Il-qari
93. L-innijiet
94. Il-ħin meta jingħadu s-sigħat tal-uffiċċju
95-97. L-obbligu tal-uffiċċju divin
98. Ir-reliġjużi
99-100. Ċelebrazzjoni komunitarja tal-uffiċċju divin
101. L-ilsien li għandu jintuża fl-uffiċċju
Kap V: IS-SENA LITURĠIKA
102-111. Il-ħsieb taċ-ċiklu liturġiku
Kap VI: IL-MUŻIKA SAGRA
112. Dinjità tal-mużika sagra
113-114. Il-liturġija solenni
115. Il-formazzjoni mużikali
116-117. Kant gregorjan u polifoniku
118. Kant reliġjuż popolari
119. Il-mużika sagra fil-missjonijiet
120. L-orgni u l-istrumenti mużikali
121. Missjoni tal-kompożituri
Kap VII: L-ARTI SAGRA U L-GĦAMARA MQADDSA
122. Dinjità tal-arti sagra
123-126. Libertà ta' stili artistiċi
127. Formazzjoni tal-artisti
128. Reviżjoni tal-leġiżlazzjoni fuq l-arti sagra
129. Formazzjoni artistika tal-kleru
130. Insinji pontifikali
Appendiċi: STQARRIJA TAL-KONĊILJU VATIKAN II DWAR
RIFORMA TAL-KALENDARJU
KOSTITUZZJONI DWAR IL-LITURĠIJA MQADDSA
“SACROSANCTUM CONCILIUM”
Daħla
1. Il-Konċilju mqaddes, billi jrid ikattar dejjem iżjed il-ħajja nisranija fost il-fidili, jadatta aħjar għall-ħtigijiet ta’ żminijietna l-istituzzjonijiet li jistgħu jitbiddlu, jgħin dak kollu li jista' jkun ta’ siwi għall-għaqda fost dawk kollha li jemmnu fi Kristu, u jsaħħaħ dak kollu li jgħin biex isejjaħ lil kulħadd fi ħdan il-Knisja, iħossu dmir tiegħu li jieħu ħsieb b’mod speċjali li jagħti ħajja ġdida u jġib ’il quddiem il-liturġija.
Il-post tal-liturġija fil-misteru tal-Knisja
2. Għaliex il-liturġija, li biha l-aktar fis-sagrifiċċju divin tal-Ewkaristija, “isseħħ il-fidwa tagħna” [1], hi ta’ għajnuna l-iżjed kbira biex il-fidili jfissru bil-ħajja tagħhom u juru lill-oħrajn il-misteru ta’ Kristu u n-natura ġenwina tal-Knisja li għandha l-karatteristika li hi fl-istess ħin umana u divina, viżibbli iżda mogħnija b’realtajiet li ma jidhrux, imħeġġa fix-xogħol u mehdija fil-kontemplazzjoni, preżenti fid-dinja iżda wkoll miexja lejn is-Sema. Dan kollu jseħħ fiha b’mod illi dak li fiha huwa uman huwa ordinat u subordinat għal dak li hu divin, dak li jidher għal dak li ma jidhirx, l-azzjoni għall-kontemplazzjoni, ir-realtà preżenti għall-belt li għad trid tiġi u li aħna qegħdin infittxu[2]. Għalhekk, billi l-liturġija ssaħħaħ kuljum lil dawk li huma fil-Knisja u minnhom tagħmel tempju qaddis fil-Mulej, dar fejn jgħammar Alla fl-Ispirtu[3], sakemm iseħħ il-kobor meħtieġ għall-milja ta' Kristu[4], hija ssaħħaħ fl-istess ħin u b’mod tal-għaġeb il-forzi tagħhom biex ixandru lil Kristu. B’hekk hija turi l-Knisja lil dawk li huma barra minnha bħala sinjal imwaqqaf fuq il-ġnus[5] li taħtu wlied Alla li huma mxerrdin jinġabru f’ġemgħa waħda[6] sakemm issir merħla waħda u ragħaj wieħed[7].
3. Għalhekk il-Konċilju mqaddes jidhirlu illi biex imexxi ’l quddiem u jirriforma l-liturġija jeħtieġlu jfakkar il-prinċipji li ġejjin u jiddetermina normi prattiċi.
Fost dawn il-prinċipji u dawn in-normi hemm uħud li jistgħu u għandhom ikunu applikati kemm fir-rit Ruman kemm fir-riti l-oħra kollha; iżda l-liġijiet prattiċi li ġejjin għandhom jinftiehmu li għandhom x’jaqsmu mar-rit Ruman biss, barra minn meta dawn, mill-istess natura tagħom, jolqtu wkoll riti oħra.
4. Fl-aħħar nett, waqt li jħares it-tradizzjoni b’qima u fedeltà, il-Konċilju mqaddes jiddikjara illi Ommna l-Knisja mqaddsa tqis bħala l-istess fil-jedd u fid-dinjità r-riti kollha magħrufin bħala leġittimi u trid li għal li ġej tibqa’ żżommhom u ġġibhom ’il quddiem b’kull mod. Il-Konċilju jixtieq ukoll illi, fejn jenħtieġ, dawn ir-riti jkunu riveduti b’mod integrali iżda bil-prudenza fid-dawl tat-tradizzjoni ġenwina u jingħataw qawwa ġdida kif jitolbu ċ-ċirkostanzi u l-ħtiġijiet tal-lum.
Kap I
PRINĊIPJI ĠENERALI GĦAT-TIĠDID
U GĦALL-PROGRESS TAL-LITURĠIJA MQADDSA
I - IN-NATURA TAL-LITURĠIJA U S-SIWI TAGĦHA FIL-ĦAJJA TAL-KNISJA
5. Alla, li “jrid li l-bnedmin kollha jsalvaw u jaslu biex jagħrfu l-verità” (1 Tim 2,4) u li “fl-imgħoddi kellem lil missirijietna ħafna drabi u b’ħafna manjieri permezz tal-profeti” (Lhud 1,1), meta waslet il-milja taż-żminijiet bagħat lil Ibnu, il-Verb magħmul bniedem, ikkonsagrat mill-Ispirtu s-Santu, biex jagħti l-bxara t-tajba lill-fqajrin, biex ifejjaq lil dawk ta’ qalb niedma[8]; huwa “t-tabib tal-ġisem u tar-ruħ”[9], il-Medjatur bejn Alla u l-bnedmin[10]. Għaliex l-umanità tiegħu, magħquda fil-persuna waħda tal-Verb, kienet l-għodda tal-fidwa tagħna. Għalhekk fi Kristu “ntemmet għalkollox ir-rikonċiljazzjomi tagħna ma’ Alla u ngħatat lilna l-milja tal-qima divina”[11].
L-għemejjel tal-għaġeb li Alla għamel fost il-poplu tat-Testment il-Qadim kienu biss tħejjija għall-opra tal-fidwa tal-bnedmin u għall-glorifikazzjoni perfetta ta’ Alla li Kristu l-Mulej wettaq fuq kollox bil-misteru tal-Għid tal-passjoni mbierka, tal-qawmien mill-imwiet u tat-tlugħ glorjuż tiegħu fis-sema; bil-misteru tal-Għid Kristu “bil-mewt tiegħu qered il-mewt tagħna, u bil-qawmien tiegħu mill-mewt raddilna l-ħajja mill-ġdid”[12], għaliex kien minn ġenb Kristu mejjet fuq is-salib li ħareġ is-sagrament tal-għaġeb tal-Knisja kollha[13].
L-opra tas-salvazzjoni li tissokta l-Knisja sseħħ fil-liturġija
6. Għalhekk, bħalma Kristu ntbagħat mill-Missier, hekk ukoll huwa bagħat lill-appostli mimlijin bl-Ispirtu s-Santu mhux biss biex waqt li jxandru l-evanġelju lill-ħolqien kollu[14] jħabbru li l-Iben ta’ Alla bil-mewt u l-qawmien tiegħu ħelisna mis-setgħa tax-xitan[15] u mill-mewt u daħħalna fis-saltna tal-Missier, iżda wkoll biex din l-opra tal-fidwa li ħabbru jwettquha bis-sagrifiċċju u s-sagramenti li madwarhom tinbena l-ħajja liturġika kollha. B’hekk bil-magħmudija l-bnedmin jidħlu fil-misteru tal-Għid ta’ Kristu: imutu miegħu, jindifnu miegħu, iqumu miegħu[16]; jirċievu l-ispirtu ta’ wlied adottivi “li bih aħna nistgħu ngħajtu: Abba! Missier” (Rum 8,15) u b’hekk isiru dawk li jaduraw fil-verità, li l-Missier ifittex[17]. Hekk ukoll kull darba li jieklu l-ikla tal-Mulej ixandru mewt il-Mulej sa ma jiġi[18]. Għalhekk, fil-jum stess ta’ Għid il-Ħamsin, meta l-Knisja dehret lid-dinja, “dawk li laqgħu kliem” Pietru “tgħammdu”. “U kienu jżommu sħiħ fit-tagħlim tal-appostli u fl-għaqda bejniethom fil-qsim tal-ħobż u fit-talb… u kienu jfaħħru lil Alla u l-poplu kollu kien iġibhom” (Atti 2,41-47). Minn dak iż-żmien il-Knisja ma naqset qatt li tinġabar biex tiċċelebra l-misteru tal-Għid billi taqra “kull ma kien hemm fl-Iskrittura fuqu” (Lq 24,27), billi tiċċelebra l-Ewkaristija li fiha “ jidħlu mill-ġdid ir-rebħa u t-trijonf tiegħu fuq il-mewt”[19], u wkoll billi tiżżi ħajr “lil Alla għad-don tiegħu li ma jitfissirx bil-kliem” (2 Kor 9,15) fi Kristu Ġesu “għat-tifħir tal-glorja tiegħu” (Ef 1,12) bil-qawwa tal-Ispirtu s-Santu.
Il-preżenza ta' Kristu fil-liturġija
7. Biex iseħħ dan ix-xogħol hekk kbir Kristu hu dejjem mal-Knisja tiegħu, fuq kollox fl-azzjonijiet tal-liturġija. Huwa preżenti fis-sagrifiċċju tal-Quddiesa kemm fil-persuna tal-ministru - “l-istess wieħed li joffri issa bil-ministeru tas-saċerdoti dakinhar offra lilu nnifsu fuq is-salib”[20] - kemm, fuq kollox, taħt ix-xbihat ewkaristiċi. Huwa preżenti bil-qawwa tiegħu fis-sagramenti, b’mod li meta wieħed jgħammed huwa Kristu nnifsu li jgħammed[21]. Huwa preżenti fil-kelma tiegħu għaliex ikun hu nnifsu li jitkellem meta fil-Knisja jinqraw il-kotba mqaddsa. Fl-aħħar nett huwa preżenti meta l-Knisja titlob u tlissen is-salmi, hu li wiegħed li “fejn tnejn jew tlieta jkunu miġbura f 'ismi hemm inkun jien f’nofshom” (Mt 18,20).
Tabilħaqq, f’dan ix-xogħol kbir li fih Alla jissebbaħ b’mod perfett u l-bnedmin jitqaddsu, Kristu jgħaqqad miegħu lill-Knisja, l-għarusa l-aktar maħbuba tiegħu, li titolbu bħala sid tagħha u permezz tiegħu trodd qima lill-Missier ta’ dejjem.
Bir-raġun li l-liturġija titqies bħala l-ħidma tal-uffiċċju saċerdotali ta’ Ġesù Kristu; fiha jitfisser u jseħħ, permezz ta’ sinjali sensibbli, it-tqaddis tal-bniedem skont il-mod proprju tiegħu; f’din il-ħidma l-Ġisem Mistiku ta’ Ġesù Kristu, jiġifieri r-Ras u l-membri tiegħu, jagħtu qima pubblika sħiħa.
Għalhekk kull ċelebrazzjoni liturġika, bħala għemil ta’ Kristu saċerdot u tal-Ġisem tiegħu, li hu l-Knisja, hija għemil imqaddes u ebda għemil ieħor tal-Knisja ma għandu daqshekk qawwa u ġieħ.
Il-liturġija tal-art u l-liturġija tas-sema
8. Fil-liturġija tal-art nieħdu sehem billi ntiegħmu minn qabel il-liturġija tas-sema li hija ċċelebrata fil-belt il-qaddisa ta’ Ġerusalemm li lejha aħna resqin bħala pellegrini, fejn Kristu qiegħed fuq il-lemin ta’ Alla bħala ministru tas-smewwiet u tat-tabernaklu veru[22]; flimkien mal-qawwiet kollha tas-setgħat tas-sema aħna nkantaw l-innu ta’ sebħ lill-Mulej; waqt li nqimu t-tifkira tal-qaddisin, nittamaw li għad ikollna sehem fix-xirka tagħhom; nistennew bħala salvatur tagħna lil Sidna Ġesù Kristu sakemm huwa, il-ħajja tagħna, jidher, u mbagħad aħna wkoll nidhru flimkien miegħu fil-glorja[23].
Il-ħidma tal-Knisja mhix biss il-qasam tal-liturġija
9. Il-liturġija mqaddsa ma ttemmx fiha l-ħidma kollha tal-Knisja; għaliex qabel ma l-bnedmin ikunu jistgħu jersqu lejn il-liturġija jeħtieġ li jkunu msejħa biex jemmnu u jbiddlu ħajjithom: “Kif jistgħu jsejħu lil dak li ma jemmnux fih? Kif jistgħu jemmnu f’dak li ma semgħux bih? Kif jistgħu jisimgħu jekk ma jxandrulhomx? Kif jistgħu jxandrulhom jekk ma jkunux mibgħuta?” (Rum 10,14-15)
Għalhekk il-Knisja xxandar l-aħbar tas-salvazzjoni lil dawk li ma jemmnux, biex il-bnedmin kollha jagħrfu lil Alla veru u lil dak li Huwa bagħat, Ġesù Kristu, u jbiddlu triqathom u jindmu[24]. Waqt li hi għandha xxandar dejjem il-fidi u l-penitenza lil dawk li jemmnu, għandha wkoll tħejjihom għas-sagramenti, tgħallimhom iħarsu dak kollu li Kristu amar[25], u tiġbidhom għall-għemejjel kollha ta’ karità, ta’ tjieba u ta’ appostolat, li bihom jidher kemm hu minnu li l-insara mhumiex ta’ din id-dinja u b’danakollu huma d-dawl tad-dinja u jagħtu glorja lill-Missier quddiem il-bnedmin.
Il-liturġija hija l-quċċata u l-għajn tal-ħajja tal-Knisja
10. Madankollu l-liturgija hi l-quċċata li lejha timxi l-ħidma tal-Knisja u fl-istess waqt l-għajn li minnha ġejja kull qawwa tagħha. Għaliex il-ħidma appostolika kollha tfittex li dawk kollha li saru wlied Alla bil-fidi u l-magħmudija jinġemgħu qalb waħda, ifaħħru lil Alla fil-Knisja, ikollhom sehem fis-sagrifiċċju u jieklu mill-ikla tal-Mulej.
Min-naħa l-oħra, il-liturġija nnifisha tħeġġeġ lill-fidili biex wara li jixbgħu “bis-sagramenti tal-Għid” huma “ikunu qalb waħda fit-tjieba”[26] u titlob biex “iżommu f’ħajjithom dak li kisbu bit-twemmin”[27]; meta mbagħad fl-Ewkaristija l-fidili jġeddu l-patt li Alla għamel mal-bnedmin, l-Ewkaristija tiġbidhom lejn il-karità ta’ Kristu u tixgħelhom biha. Mil-liturġija, għalhekk, u l-iżjed mill-Ewkaristija, bħallikieku minn għajn, tnixxi fina l-grazzja u minnhom tinkiseb b’qawwa akbar dik il-qdusija u sseħħ dik il-glorifikazzjoni ta’ Alla fi Kristu. Għaliha, għal din il-glorifikazzjoni ta’ Alla, isiru l-ħidmiet kollha tal-Knisja.
Ħtieġa ta’ dispożizzjonijiet personali
11. Iżda biex din il-qawwa tkun sħiħa jeħtieġ li l-fidili jersqu lejn il-liturġija mqaddsa b’dispożizzjonijiet tal-qalb tajbin, li ħsiebhom ikun mehdi f’dak li jkunu jgħidu, u li jaħdmu flimkien mal-grazzja soprannaturali biex ma jkunux laqgħuha fix-xejn[28]. Għalhekk ir-rgħajja mqaddsa għandhom jieħdu hsieb li fl-azzjoni liturġika mhux biss jitħarsu l-liġijiet meħtieġa għal ċelebrazzjoni valida u leċita, iżda wkoll li l-fidili jieħdu sehem ħaj fiha, ikunu jafu x’ikun qed isir, u jkollhom frott minnha.
Liturġija u talb personali
12. Iżda l-ħajja spiritwali ma tinsabx biss fis-sehem fil-liturġija mqaddsa. In-nisrani, barra milli hu msejjaħ biex jitlob flimkien mal-oħrajn, għandu wkoll jidħol f’kamartu biex, fil-moħbi, jitlob lill-Missier[29] u, kif jgħallem l-Appostlu, jitlob mingħajr waqfien[30]. U l-istess Appostlu jgħallimna biex inġibu dejjem it-tbatija ta’ Kristu f’ġisimna biex il-ħajja ta’ Kristu tidher fil-ġisem tagħna li jmut[31]. Għalhekk nitolbu lill-Mulej fis-sagrifiċċju tal-Quddiesa biex “wara li jkun laqa’ l-offerta tas-sagrifiċċju spiritwali” jagħmel minna “offerta ta’ dejjem”[32].
13. Id-devozzjonijet tal-poplu nisrani, sakemm ikunu jaqblu mal-liġijiet u n-normi tal-Knisja, huma ta’ min jirrakkomandahom ħafna, l-aktar meta jsiru bl-ordni tas-Sede Appostolika.
Huma wkoll ta’ dinjità speċjali dawk id-devozzjonijiet tal-Knejjes partikolari, li jsiru bl-ordni tal-isqfijiet, skont id-drawwiet jew il-kotba leġittimament approvati.
Iżda jeħtieġ li dawn id-devozzjonijiet jintisġu b’mod li waqt li jitħarsu ż-żminijiet liturġiċi, ikunu jaqblu mal-liturġija mqaddsa, ikunu b’xi mod ġejjin minnha u jwasslu lill-poplu għaliha billi min-natura tagħha hija ħafna ogħla minnhom.
II - IT-TAGĦLIM LITURĠIKU U S-SEHEM ĦAJ FIL-LITURĠIJA
14. Ommna l-Knisja tixtieq ħafna li l-fidili kollha jitwasslu għal sehem sħiħ, ħaj u li jinftiehem fiċ-ċelebrazzjonijiet liturġiċi, li hu mitlub min-natura nnifisha tal-liturġija u li għalih il-poplu nisrani, “ġens maħtur, saċerdozju rjali, nazzjon qaddis, poplu li Alla kiseb għalih” (1 Pt 2,9; cf. 2,4-5), għandu l-jedd u d-dmir bis-saħħa tal-magħmudija.
Fit-tiġdid u l-promozzjoni tal-liturġija jeħtieġ li wieħed ifittex dan is-sehem sħiħ u ħaj tal-poplu: għax dan is-sehem hu l-ewwel għajn indispensabbli li minnha l-fidili jieħdu l-ispirtu tabilħaqq nisrani; u għalhekk ir-rgħajja tal-erwieħ, fix-xogħol pastorali tagħhom, għandhom ifittxu li jkun hemm dan is-sehem bl-għajnuna tat-tagħlim meħtieġ.
Iżda billi ħadd m’għandu jittama li dan jista’ jseħħ jekk ir-rgħajja tal-erwieħ infushom ma jkunux tal-ewwel li jimtlew bl-ispirtu u l-qawwa tal-liturġija u jsiru mgħallmin fiha, huwa ghalhekk meħtieġ li qabel xejn il-kleru jkollu tagħlim liturġiku. Għalhekk il-Konċilju mqaddes iddegrieta li jsir dan li ġej:
Tħejjija tal-għalliema tal-liturġija
15. Dawk li jkollhom f’idejhom it-tagħlim tal-liturġija mqaddsa fis-seminarji, fid-djar tal-istudji tar-reliġjużi u fil-fakultajiet tat-teoloġija għandhom jieħdu formazzjoni speċjali għal dan ix-xogħol f'istituti mwaqqfa għal hekk.
It-tagħlim tal-liturġija
16. It-tagħlim tal-liturġija mqaddsa fis-seminarji u fid-djar tal-istudji tar-reliġjużi għandu jitqies mas-suġġetti meħtieġa u l-aktar importanti u, fil-fakultajiet teoloġiċi, fost is-suġġetti ewlenin. Dan it-tagħlim għandu jsir kemm b’bixra teoloġika u storika kif ukoll b’bixra spiritwali, pastorali u ġuridika. Barra hekk l-għalliema tal-materji l-oħra, l-aktar tat-teoloġija dommatika, tal-kotba mqaddsa u tat-teoloġija spiritwali u dik pastorali, għandhom fuq kollox jieħdu ħsieb li, skont ma titlob il-materja li huma jgħallmu, jesponu l-misteru ta’ Kristu u l-ġrajja tas-salvazzjoni b’mod li tkun tidher aktar ċara r-rabta tagħhom mal-liturġija u toħroġ iżjed ċara l-unità tal-formazzjoni saċerdotali.
Formazzjoni liturġika ta’ dawk li ser isiru saċerdoti
17. Il-kjeriċi fis-seminarji u fid-djar reliġjużi għandu jkollhom formazzjoni liturġika tal-ħajja spiritwali, b’direzzjoni tajba, b’mod illi jifhmu r-riti mqaddsa u jieħdu sehem fihom bil-qalb kollha, kemm fiċ-ċelebrazzjoni nnifisha tal-misteri qaddisa kemm bl-eżerċizzji l-oħra ta’ tjieba li jkunu mogħnija bl-ispirtu tal-liturġija mqaddsa. Hekk ukoll għandhom jitgħallmu kif għandhom iħarsu l-liġijiet liturġiċi b’mod illi l-ispirtu liturġiku jidħol profondament fil-ħajja tas-seminarji u tal-istituti reliġjużi.
Għajnuna lis-saċerdoti li jaħdmu fost il-poplu
18. Is-saċerdoti sekulari u reliġjużi li qegħdin jaħdmu fl-għalqa tal-Mulej għandhom ikunu megħjuna bil-mezzi kollha meħtieġa biex jifhmu dejjem aktar bis-sħiħ dak li jkunu qegħdin jagħmlu fil-funzjonijiet imqaddsa, jgħixu l-ħajja liturġika u jikkomunikawha lill-fidili fdati f’idejhom.
It-tagħlim liturġiku u s-sehem tal-fidili
19. Ir-rgħajja tal-erwieħ għandhom imexxu ’l quddiem bil-ħerqa u s-sabar il-formazzjoni liturġika tal-fidili u s-sehem ħaj tagħhom fiha kemm fl-imġiba interna u kif ukoll fl-imġiba esterna tagħhom. Din il-formazzjoni għandha ssir skont l-età, il-kundizzjoni, l-għamla ta’ ħajja u l-livell ta’ kultura reliġjuża tagħhom. B’hekk ir-rgħajja jkunu qegħdin jaqdu wieħed mid-dmirijiet ewlenin ta’ min bil-fedeltà jgħaddi lill-oħrajn il-misteru ta’ Alla. Huma għandhom imexxu l-merħla tagħhom f’dawn il-ħwejjeġ mhux biss bil-kelma iżda wkoll bl-eżempju.
Użu tar-radju u tat-televiżjoni
20. Ix-xandiriet tal-funzjonijiet imqaddsa bir-radju u t-televiżjoni, l-aktar tal-Quddiesa, għandhom isiru b’diskrezzjoni, bil-għaqal u kif jixraq, taħt it-tmexxija u l-garanzija ta’ persuni kompetenti mqabbdin għal dan ix-xogħol mill-isqfijiet.
III - IR-RIFORMA TAL-LITURĠIJA
21. Biex il-poplu nisrani jkun aktar żgur li jaqla’ kotra ta' grazzji mil-liturġija mqaddsa, Ommna l-Knisja mqaddsa tixtieq li b’ħerqa tagħmel riforma ġenerali tal-liturġija nnifisha. Għaliex il-liturġija hi magħmula minn parti li ma titbiddilx għax imwaqqfa minn Alla, u minn partijiet li jistgħu jitbiddlu u li matul iż-żminijiet jistgħu jew għandhom jinbidlu jekk fihom ikunu daħlu xi elementi li ma jaqblux ħafna man-natura intima tal-liturġija nnifisha, jew li jkunu saru anqas addattati.
F’din ir-riforma jkun jenħtieġ illi t-testi u r-riti jintgħamlu b’mod illi b’hekk juru b’mod aktar ċar il-ħwejjeġ qaddisa li jridu jfissru, u l-poplu nisrani, kemm hu possibbli, ikun jista’ jifhimhom malajr u jieħu sehem b’ċelebrazzjoni sħiħa, ħajja u komunitarja.
Għalhekk il-Konċilju mqaddes waqqaf dawn in-normi ġenerali:
A. NORMI ĠENERALI
Il-ġerarkija biss tista’ tbiddel il-liturġija
22. 1. Li tirregola l-liturġija hu biss kompetenza tal-awtorità tal-Knisja, li qiegħda fis-Sede Appostolika, u skond id-dritt fl-isqof.
2. Bis-setgħa li d-dritt jagħti, l-assemblei episkopali territorjali kompetenti, leġittimament imwaqqfa u li jistgħu jkunu ta’ għamliet waħda mhux bħall-oħra, jistgħu huma wkoll, fil-limiti stabbiliti, jirregolaw il-liturġija.
3. Għalhekk ħadd aktar, ukoll jekk saċerdot, m’għandu minn rajh iżid, inaqqas jew ibiddel xi ħaġa fil-liturġija.
Tradizzjoni u progress
23. Biex it-tradizzjoni tinżamm tajjeb u tinfetaħ ukoll it-triq għal progress xieraq, qabel ma jkun hemm reviżjoni ta’ partijiet singoli tal-liturġija għandu jkun hemm dejjem tiftix teoloġiku, storiku u pastorali bir-reqqa. Fuq kollox għandhom jittieħdu f’konsiderazzjoni kemm il-liġijiet ġenerali tal-istruttura u l-ispirtu tal-liturġija, kif ukoll l-esperjenza tal-aħħar tibdiliet liturġiċi u l-indulti li ġieli ngħataw. Fl-aħħar nett m’għandu jsir ebda tiġdid jekk dan ma titolbux xi utilità vera u żgura tal-Knisja; jekk isir, għandu jsir b’manjiera li tkun b’xi mod torbot organikament mal-forma liturġika ġa eżistenti.
Wieħed għandu jfittex ukoll li kemm jista’ jkun ma jkunx hemm differenzi kbar fir-riti ta’ reġjuni qrib xulxin.
Il-kotba mqaddsa
24. Il-kotba mqaddsa huma ta’ importanza l-iżjed kbira fiċ-ċelebrazzzjoni tal-liturġija. Għaliex minnhom jinqraw il-lezzjonijiet li jitfissru fl-omelija u jitkantaw is-salmi; it-talbiet, il-kolletti u l-innijiet liturġiċi jittieħdu mill-ispirtu u n-nebh tagħhom; u minnhom jieħdu tifsira l-għemejjel u s-simboli liturġiċi. Għalhekk, biex ingibu ’l quddiem it-tiġdid, il-progress u l-adattament tal-liturġija, jeħtieġ li nġibu ’l quddiem ukoll l-imħabba għat-tagħrif ħelu u ħaj tal-kotba mqaddsa kif tixhed għaliha t-tradizzjoni venerabbli tar-riti kemm tal-Lvant kif ukoll tal-Punent.
Il-kotba liturġiċi
25. Il-kotba liturġiċi għandhom ikunu riveduti mill-aktar fis taħt il-ħarsien ta’ persuni kompetenti u b’konsultazzjoni mal-isqfijiet minn pajjiżi differenti tad-dinja.
B. NORMI LI ĠEJJIN MIN-NATURA TAL-LITURĠIJA BĦALA GĦEMIL ĠERARKIKU U KOMUNITARJU
26. L-azzjonijiet liturġiċi mhumiex għemejjel privati iżda ċelebrazzjonijiet tal-Knisja li hi “sagrament tal-unità”, jiġifieri poplu qaddis magħqud u organizzat taħt it-tmexxija tal-isqfijiet[33].
Għalhekk huma azzjonijiet tal-ġisem kollu tal-Knisja, manifestazzjoni tiegħu, u għandhom effett fuqu; iżda jinteressaw lil kull wieħed mill-membri b’mod differenti skond id-diversità ta’ ordnijiet, ta’ ħidmiet u ta’ sehem attwali.
27. Kull meta r-riti, skont in-natura nnifisha ta’ kull wieħed, jitolbu ċelebrazzjoni komuni, bil-preżenza u sehem ħaj tal-fidili, għandna nisħqu li sakemm hu possibbli din hi ta’ min jippreferiha għaċ-ċelebrazzjoni individwali u kważi privata.
Dan jgħodd l-aktar għaċ-ċelebrazzjoni tal-Quddiesa, għalkemm jibqa’ minnu li kull Quddiesa hi min-natura tagħha għemil pubbliku u soċjali, u għall-amministrazzjoni tas-sagramenti.
Kulħadd jagħmel sehmu mill-aħjar li jista'
28. Fiċ-ċelebrazzjonijiet liturġiċi kull wieħed, kemm jekk ministru kemm jekk fidil, waqt li jagħti s-sehem tiegħu, għandu jagħmel dak biss u dak kollu li skont in-natura tar-rit u dak li jitolbu n-normi liturġiċi għandu x’jaqsam miegħu.
29. Ukoll dawk li jgħinu, il-letturi, il-kummentaturi u dawk li huma fl-iSchola Cantorum, jaqdu ministeru tabilħaqq liturġiku. Għalhekk għandhom jagħmlu l-parti tagħhom b’dik it-tjieba sinċiera u b’dak l-ordni li jixirqu lil ministeru hekk kbir, u li bil-jedd kollu l-poplu ta’ Alla jitlob minnhom.
Jeħtieġ għalhekk li jkunu mimlijin bl-ispirtu liturġiku u, kull wieħed skont il-kundizzjoni tiegħu, ikunu mgħallma jagħtu s-sehem tagħhom kif għandu jkun u bl-ordni.
Is-sehem ħaj tal-fidili
30. Biex wieħed iħeġġeġ is-sehem ħaj tal-poplu, wieħed għandu jieħu ħsieb sewwa l-akklamazzjonijiet, it-tweġibiet, u l-kant tas-salmi, antifoni, innijiet, u wkoll l-azzjonijiet jew ġesti, u l-qagħda esterna ta' min jieħu sehem. Is-skiet imqaddes għandu jinżamm ukoll f’ħinu u f'waqtu.
31. Fir-reviżjoni tal-kotba liturġiċi wieħed għandu joqgħod attent ħafna li r-rubriki jitħaddtu wkoll fuq is-sehem tal-fidili.
Liturġija u klassijiet soċjali
32. Fil-liturġija, barra d-distinzjoni li ġejja mill-uffiċċju u mill-ordni sagri, u barra l-qima mistħoqqa lill-awtorità ċivili skont in-norma tal-liġijiet liturġiċi, m’għandha ssir ebda preferenza ta’ persuni privati jew ta' kategoriji ta' persuni kemm fiċ-ċerimonji kemm fis-solennitajiet esterni.
C. NORMI MEĦUDA MIN-NATURA DIDATTIKA U PASTORALI TAL-LITURĠIJA
33. Għalkemm il-liturġija hi fuq kollox il-qima tal-maestà divina, hija tiġbor fiha wkoll ħafna tagħlim għall-fidili[34]. Għaliex fil-liturġija Alla jkellem lill-poplu tiegħu u Kristu jkompli jħabbar l-evanġelju. U l-poplu jwieġeb lil Alla bil-kant u bit-talb.
Anzi, it-talbiet magħmula lil Alla mis-saċerdot, li jippresjedi fuq il-ġemgħa fil-persuna ta’ Kristu, jingħadu f’isem il-poplu kollu qaddis u f’isem dawk kollha li jkunu madwaru. Fl-aħħar is-sinjali li jidhru, li l-liturġija tinqeda bihom biex ifissru l-ħwejjeġ divini li ma narawx, intgħażlu minn Kristu jew mill-Knisja. Mela mhux biss meta jinqara dak “li nkiteb għat-tagħlim tagħna” (Rum 15,4) iżda wkoll meta l-Knisja jew titlob jew tkanta jew taġixxi, il-fidi ta’ dawk li jkunu qegħdin jieħdu sehem titkattar, moħħhom jintrefa’ lejn Alla biex jagħtih qima spiritwali u jaqilgħu b’akbar kotra l-grazzji tiegħu.
Għalhekk, waqt li tkun qed issir ir-riforma, għandhom jitħarsu dawn in-normi ġenerali li ġejjin:
34. Ir-riti għandhom ikunu ta’ sempliċità kbira, ċari fil-qosor tagħhom u mingħajr ripetizzjoni bla ħtieġa, magħmula skond il-ħila tal-fidili li jifhmu, u, in ġenerali, mingħajr ma jenħtieġu ħafna tifsir.
Qari tal-kotba mqaddsa, predikazzjoni u katekiżmu liturġiku
35. Biex ikun jidher ċar li fil-liturġija hemm rabta sfiqa bejn ir-rit u l-kelma:
1) Fiċ-ċelebrazzjonijiet imqaddsa l-qari mill-kotba mqaddsa għandu jkun iżjed kotran, aktar imżewwaq u aktar addattat.
2) Il-waqt l-iżjed tajjeb għall-prietka li hi parti mill-għemil liturġiku, safejn ir-rit jippermetti, għandu jintwera fir-rubriki wkoll; u l-qadi tal-ministeru tal-predikazzjoni għandu jsir bl-akbar fedeltà u kif jixraq. Il-predikazzjoni għandha tieħu l-ispirazzjoni fuq kollox mill-għajn tal-kotba mqaddsa u tal-liturġija, bħallikieku tħabbira tal-għeġubijiet ta’ Alla fl-istorja tas-salvazzjoni jew fil-ministeru ta’ Kristu li jinsab preżenti u qiegħed jaħdem dejjem fina, l-aktar fiċ-ċelebrazzjonijiet liturġiċi.
3) Wieħed għandu jfittex ukoll li jisħaq b’kull mod fuq katekeżi aktar direttament liturġika; u fl-istess riti għandhom jitħejjew, jekk ikun meħtieġ, twissijiet qosra li jingħadu mis-saċerdot jew mill-ministru kompetenti, fil-ħinijiet l-aktar xierqa biss, bil-formuli magħrufa jew fi kliem ieħor li jżomm l-istess ħsieb.
4) Wieħed għandu jfittex li ssir iċ-ċelebrazzjoni tal-kelma ta’ Alla lejlet il-festi solenni, f’xi jiem tal-ġimgħa matul l-Avvent u r-Randan, u fil-Ħdud u l-btajjel l-aktar fl-inħawi neqsin mis-saċerdoti: f’dan il-każ djaknu jew xi ħadd ieħor imqabbad mill-isqof għandu jmexxi ċ-ċelebrazzjoni.
L-ilsien liturġiku
36. 1. L-użu tal-ilsien Latin għandu jinżamm fir-riti Latini, barra f’każ ta’ xi dritt partikolari.
2. Iżda billi bosta drabi l-użu tal-ilsien tal-pajjiż jista’ jkun ta’ fejda kbira għan-nies, u dan kemm fil-Quddiesa, kemm fl-amministrazzjoni tas-sagramenti, kemm fil-partijiet l-oħra tal-liturġija, jista’ jingħatalu aktar lok, fuq kollox fil-qari u fit-twissijiet, f’xi talb u f’xi kant, skont in-normi li se jingħataw fuq kull każ fil-kapi li ġejjin.
3. Waqt li jitħarsu dawn in-normi, ikun imiss lill-awtorità kompetenti tal-Knisja tal-post, li fuqha ngħad fl-Art. 22. 2., wara wkoll li jkunu ġew ikkonsultati l-isqfijiet tal-pajjiżi ta’ madwar, li jagħtu l-fehmiet tagħhom dwar l-użu u kif għandu jintuża l-ilsien tal-pajjiż; dawn id-deċiżjonijiet għandhom ikunu approvati jew ikkonfermati mis-Sede Appostolika.
4. It-testi Latini maqlubin għall-ilsien tal-pajjiż biex jintużaw fil-liturġija għandhom ikunu approvati mill-awtorità kompetenti tal-Knisja tal-post li fuqha ngħad aktar ’il fuq.
D. NORMI BIEX TKUN ADDATTATA L-LITURĠIJA GĦALL-KARATTRU U T-TRADIZZJONIJIET TAL-POPLI
37. Il-Knisja, fil-ħwejjeġ li ma jmissux il-fidi jew il-ġid tal-komunità kollha, ma ġġiegħelx li jkun hemm uniformità iebsa lanqas fil-liturġija; bil-maqlub, tqim u ġġib ’il quddiem il-kwalitajiet u d-doti tal-ġnus differenti u tal-popli u, dak kollu li fid-drawwiet tal-popli mhux marbut b’mod li ma jinħallx ma’ superstizzjonijiet u ma’ għeltijiet, hija tgħożżu bi mħabba u jekk ikun jaqbel mal-prinċipji tal-ispirtu veru u ġenwin tal-liturġija, issenslu fl-istess liturġija.
38. Waqt li tibqa’ tinżamm l-unità f’dak li hu sostanzjali fir-rit Ruman, jistgħu jsiru tibdiliet u adattamenti leġittimi għal gruppi, reġjuni u popli differenti, l-aktar fil-missjonijiet, ukoll fir-reviżjoni tal-kotba liturġiċi; u wieħed għandu jżomm dan quddiem għajnejh fl-istruttura tar-riti u fit-tiswir tar-rubriki.
39. Safejn jista’ jkun, fl-edizzjonijiet tipiċi tal-kotba liturġiċi jkun imiss lill-awtorità kompetenti tal-Knisja tal-post li fuqha ntqal fl-Art. 22. 2, li tara x’jeħtieġ tadatta, l-aktar dwar l-amministrazzjoni tas-sagramenti, is-sagramentali, il-purċissjonijiet, l-ilsien liturġiku, il-mużika sagra u l-arti, skont in-normi fundamentali li jinsabu f’din il-Kostituzzjoni.
40. Billi f’postijiet u ċirkostanzi differenti hu meħtieg adattament aktar profond tal-liturġija, u għalhekk ikun iżjed diffiċli,
1) L-awtorità ekkleżjastika territorjali kompetenti li fuqha ngħad fl-Art. 22. 2 għandha tara sewwa u tifli bil-prudenza dak li, f’dan il-qasam, mit-tradizzjonijiet u l-karattru tal-popli differenti jkun tajjeb li jiddaħħal fil-kult divin. Dawk l-adattamenti li jkunu jidhru siewja jew meħtieġa għandhom jintwerew lis-Sede Appostolika u jiddaħħlu bil-kunsens tagħha.
2) Biex l-adattament isir bil-kawtela meħtieġa, is-Sede Appostolika tagħti l-jedd lil din l-istess awtorità ekkleżjastika territorjali, jekk ikun jeħtieġ, li tħalli jsiru u tmexxi esperimenti għal żmien determinat u fi gruppi li jkunu mħejjija għal hekk.
3) Billi ħafna drabi l-liġijiet liturġiċi jġibu magħhom diffikultajiet speċjali f'materja ta’ adattament, l-aktar fil-missjonijiet, jeħtieġ li meta jsiru jinstemgħu nies kompetenti f’dan il-qasam.
IV. L-IŻVILUPP TAL-ĦAJJA LITURĠIKA FID-DJOĊESI U FIL-PARROĊĊA
41. L-isqof għandu jitqies bħala l-qassis il-kbir tal-merħla tiegħu li minnu ġejja u b’ċertu mod tiddependi l-ħajja tal-fidili tiegħu fi Kristu.
Għalhekk jeħtieġ li kulħadd jagħti l-akbar importanza lill-ħajja liturġika tad-djoċesi madwar l-isqof, l-aktar fil-knisja katidrali, fil-konvinzjoni li l-akbar dehra tal-Knisja tinsab fis-sehem sħiħ u ħaj ta’ kollha kemm hi l-ġemgħa mqaddsa ta’ Alla fl-istess ċelebrazzjonijiet liturġiċi, l-aktar fl-istess Ewkaristija, f’talba waħda, madwar artal wieħed, fejn jippresjedi l-isqof imdawwar mis-saċerdoti u l-ministri tiegħu[35].
42. Billi l-isqof fil-Knisja tiegħu ma jkunx jista’ jmexxi hu nnifsu l-merħla kollha tiegħu dejjem u kullimkien, jeħtieġ li jwaqqaf ġemgħat ta’ fidili, fosthom fl-ewwel post il-parroċċi, organizzati lokalment taħt ragħaj li jkun minflok l-isqof: dawn infatti b’xi mod jagħtu xhieda tal-Knisja viżibbli mwaqqfa fid-dinja kollha.
Għalhekk il-ħajja liturġika tal-parroċċa u r-rabta tagħha mal-isqof għandhom ikunu kkultivati fil-ħsieb u fil-prattika tal-fidili u tal-kleru; u għandha ssir ħidma biex jissaħħaħ is-sens tal-għaqda tal-komunità tal-parroċċa, l-aktar fiċ-ċelebrazzjoni komuni tal-Quddiesa ta' nhar ta’ Ħadd.
V. L-IŻVILUPP TAL-ĦIDMA PASTORALI LITURĠIKA
43. Il-ħeġġa biex il-liturġija mqaddsa timxi ’l quddiem u tieħu ħajja ġdida titqies bil-jedd kollu bħala sinjal tar-rieda providenzjali ta’ Alla għal żmienna, bħala żjara tal-Ispirtu s-Santu fil-Knisja tiegħu; hija tħalli l-karatteristika tagħha fil-ħajja tal-Knisja, anzi fil-mentalità reliġjuża kollha ta’ żminijietna, fl-għemil u fis-sentimenti reliġjużi tal-bniedem tal-lum.
Għalhekk, biex tkun megħjuna aktar din il-ħidma pastorali liturġika fil-Knisja, il-Konċilju mqaddes jistabbilixxi:
Kummissjonijiet liturġiċi nazzjonali
44. Jiswa li l-awtorità ekkleżjastika territorjali kompetenti, li fuqha ntqal fl-Art. 22. 2, twaqqaf kummissjoni liturġika megħjuna minn nies imħarrġa fix-xjenza liturġika, fil-mużika, fl-arti sagra u fil-pastorali. Din il-kummissjoni għandha tkun megħjuna kemm jista’ jkun minn xi Istitut għal-Liturġija Pastorali li fost l-imseħbin tiegħu m’għandux jonqos li jkun hemm, jekk dan ikun ta’ siwi, lajċi mgħallmin f’din il-materja. Ikun dmir ta’ din l-istess kummissjoni, taħt it-tmexxija tal-awtorità ekkleżjastika territorjali li fuqha ntqal aktar ’il fuq, li tmexxi ħidma pastorali liturġika fil-pajjiż u ġġib 'il quddiem l-istudju u l-esperimenti meħtieġa kull darba li jkun se jsir xi adattament li jkun ser jiġi propost lis-Sede Appostolika.
Kummissjonijiet liturġiċi djoċesani
45. Bl-istess mod, f’kull djoċesi għandu jkun hemm kummissjoni tal-liturġija mqaddsa biex, taħt il-ħarsien tal-isqof, tippromwovi l-ħidma liturġika.
Xi drabi jkun jaqbel li xi djoċesijiet iwaqqfu kummissjoni waħda bejniethom biex, b’ħidma għalenija, imexxu l-liturġija ’l quddiem.
Kummissjonijiet oħra
46. Barra mill-kummissjoni tal-liturġija mqaddsa, f’kull djoċesi, kemm jista’ jkun, għandhom jitwaqqfu wkoll kummissjoni tal-mużika sagra u oħra tal-arti sagra.
Hu meħtieġ li dawn it-tliet kummissjonijiet jgħaqqdu flimkien il-forzi tagħhom, anzi ħafna drabi jkun jaqbel li jiffurmaw kummissjoni waħda.
Kap II
IL-MISTERU MQADDES TAL-EWKARISTIJA
47. Is-Salvatur tagħna fl-aħħar ċena, fil-lejl li fih kien ittradut, waqqaf is-sagrifiċċju ewkaristiku tal-Ġisem u d-Demm tiegħu li bih is-sagrifiċċju tas-Salib jibqa’ jiġġedded tul iż-żminijiet, sal-miġja tiegħu, u b’hekk iħalli lill-Knisja, l-għarusa maħbuba tiegħu, it-tifkira tal-mewt u tal-qawmien tiegħu mill-mewt: sagrament ta’ tjieba, sinjal ta’ unità, rabta ta’ karità[36], l-ikla tal-Għid “li fiha nirċievu lil Kristu, ir-ruħ timtela bil-grazzja u jingħatalna rahan tal-glorja ġejjiena”[37].
Is-sehem tal-fidili
48. Għalhekk il-Knisja tagħmel kull ma hu meħtieġ biex il-fidili ma jkunux għal dan il-misteru tal-fidi bħallikieku barranin jew iħarsu siekta iżda, waqt li jifhmuh tajjeb permezz tar-riti u t-talb tiegħu, jieħdu sehem li jifhmuh, sehem qaddis u ħaj fl-azzjoni mqaddsa; ikunu mgħallma bil-kelma ta' Alla; jieklu madwar il-mejda tal-ġisem tal-Mulej; iroddu ħajr lil Alla; u waqt li, mhux biss minn idejn is-saċerdot iżda huma wkoll flimkien miegħu, joffru l-vittma bla tebgħa, jitgħallmu joffru lilhom infushom u minn jum għall-ieħor, permezz ta' Kristu Medjatru[38], jipperfezzjonaw irwieħhom fl-għaqda ma' Alla u bejnhom infushom biex Alla jsir tabilħaqq kollox f'kulħadd.
49. Għalhekk, biex is-sagrifiċċju tal-Quddiesa, ukoll bl-għamla tar-riti, jilħaq il-milja tal-effett pastorali tiegħu, il-Konċilju mqaddes, waqt li jżomm quddiem għajnejh il-Quddies li jsir bis-sehem tal-poplu l-aktar fil-Ħdud u l-festi kkmandati, jistabbilixxi dan li ġej:
Tiġdid tal-ordinarju tal-Quddiesa
50. L-ordni tal-Quddiesa għandu jkun rivedut b'mod li tkun tidher aħjar in-natura speċifika ta' kull waħda mill-partijiet tiegħu, ukoll l-għaqda ta' waħda mal-oħra, u b'mod illi l-fidili jkunu jistgħu jieħdu sehem devot u attiv b'aktar ħeffa.
Għaldaqshekk ir-riti, waqt li s-sustanza tagħhom tibqa' tinżamm, għandhom isiru aktar sempliċi; jitneħħew dawk li maż-żmien ġew duplikati jew miżjuda mingħajr ħtieġa biżżejjed; jerġgħu jiddaħħlu oħrajn li ntilfu maż-żmien u jissawru mill-ġdid fuq it-tradizzjoni tal-ewlenin padri qaddisa skont kemm ikun f'waqtu jew meħtieġ.
Siwi tal-kelma ta' Alla
51. Biex il-mejda tal-kelma ta' Alla tidher aktar għanja f'għajnejn il-fidili, għandhom jinfetħu aktar it-teżori tal-bibbja ħalli hekk, f'għadd meqjus ta' snin, jinqraw lin-nies l-aktar partijiet siewja tal-kotba mqaddsa.
L-omelija
52. Hija rrakkomandata ħafna l-omelija, li hi parti mil-liturġija nnifisha, li fiha, matul is-sena liturġika, mit-test sagru jkunu mgħallma lin-nies il-misteri tat-twemmin u tal-ħajja nisranija; anzi l-omelija m'għandha qatt titħalla barra fil-Quddies tal-Ħdud u l-festi li jitqaddsu għall-poplu, jekk mhux għal xi kawża gravi.
It-talba tal-fidili
53. Wara l-evanġelju u l-omelija għandha terġa' tidħol it-"talba komuni" jew "tal-fidili", l-aktar fil-Ħdud u l-jiem ta' festa, biex bis-sehem tan-nies isir talb għall-Knisja mqaddsa, għal dawk li għandhom is-setgħa pubblika, għal dawk li jinsabu fi ħtiġijiet differenti, u wkoll għall-bnedmin kollha u għas-salvazzjoni tad-dinja kollha[39].
L-ilsien tal-Quddiesa
54. Fil-Quddies li jsir għall-pubbliku jista' jintuża kif jixraq l-ilsien vernakulari, l-aktar fil-qari u ftit-"talba komuni", u, skont il-kundizzjonijiet tal-post, fit-taqsimiet li għandhom x'jaqsmu mal-poplu kif inhu mwissi fl-Art. 36 ta' din il-Kostituzzjoni.
Iżda wieħed għandu jieħu ħsieb li l-fidili jistgħu jgħidu jew ikantaw flimkien ukoll bl-ilsien Latin dawk il-partijiet tal-ordinarju tal-Quddiesa li għandhom x'jaqsmu magħhom.
Fejn imbagħad ikun jista' jsir aktar użu tal-ilsien tal-pajjiż, għandu jitħares dak li ngħad fl-Art. 40 ta' din il-Kostituzzjoni.
It-tqarbin fil-Quddiesa u t-tqarbin biż-żewġ speċi
55. Ta' min jirrakkomanda ħafna dak is-sehem iżjed perfett fil-Quddiesa li jinkiseb billi l-fidili, wara t-tqarbin tas-saċerdot, jilqgħu l-ġisem tal-Mulej bl-ostji kkonsagrati fl-istess sagrifiċċju.
Filwaqt li jibqgħu jinżammu sħaħ il-prinċipji dommatiċi li għallem il-Konċilju ta' Trentu[40], it-tqarbin biż-żewg speċi jista' jingħata lill-kjeriċi u lir-reliġjużi, u kemm lil-lajċi fil-każi li għandha tiddeterminahom is-Sede Appostolika, skont il-fehma tal-isqfijiet, bħal lill-ordnati fil-Quddiesa tal-ordinazzjoni mqaddsa tagħhom, lill-professi fil-Quddiesa tal-professjoni reliġjuża tagħhom, u lill-imgħammdin ġodda fil-Quddiesa li ssir wara l-magħmudija taghhom.
L-unità tal-Quddiesa
56. Iż-żewġ partijiet li b'ċertu mod jagħmlu l-Quddiesa, jiġifieri l-liturġija tal-kelma u l-liturġija ewkaristika, huma hekk magħqudin waħda mal-oħra li flimkien jagħmlu għemil wieħed ta' qima. Għalhekk il-Konċilju mqaddes iħeġġeġ ħafna lir-rgħajja tal-erwieħ biex meta jgħallmu l-katekiżmu lill-fidili jgħidulhom biex jieħdu sehem fil-Quddiesa kollha l-aktar fil-Ħdud u l- festi tal-preċett.
Il-konċelebrazzjoni
57. 1. Il-konċelebrazzjoni, li turi wisq tajjeb l-unità tas-saċerdozju, għadha sal-lum fl-użu fil-Knisja, kemm fl-Orjent kif ukoll fl-Oċċident. Għalhekk il-Konċilju għoġbu jestendi l-fakultà li ssir konċelebrazzjoni f' dawn il-każi:
1. a) F'Ħamis ix-Xirka, kemm fil-Quddiesa tat-tberik taż-żejt tal-Griżma kemm fil-Quddiesa ta' filgħaxija;
b) Fil-Quddiesa fil-konċilji, fil-laqgħat tal-isqfijiet u fis-sinodi;
ċ) Fil-Quddiesa tat-tberik ta’ xi abbati.
2. Barra minn dawn, bil-permess tal-ordinarju li għandu jiġġudika fuq l-opportunità tal-konċelebrazzjoni:
a) fil-Quddiesa konventwali u fil-Quddiesa ewlenija fil-knejjes, sakemm l-
utilità tal-fidili ma titlobx li s-saċerdoti kollha preżenti jqaddsu għalihom;
b) fil-Quddies ta’ laqgħat ta' kull ghamla ta’ saċerdoti kemm sekulari kemm reliġjużi.
2. 1. Imiss iżda lill-isqof li jirregola d-dixxiplina tal-konċelebrazzjoni fid-djoċesi.
2. 2. B'danakollu kull saċerdot dejjem jibqagħlu l-fakultà li jqaddes waħdu, iżda mhux fl-istess ħin tal-konċelebrazzjoni u fl-istess knisja, u anqas nhar Ħamis ix-Xirka.
58. Għandu jissawwar rit ġdid tal-konċelebrazzjoni li għandu jidħol fil-Pontifikal u fil-Missal Ruman.
Kap III
IS-SAGRAMENTI L-OĦRA U S-SAGRAMENTALI
In-natura tas-sagramenti
59. Is-sagramenti għandhom bħala skop li jqaddsu l-bnedmin, jibnu l-ġisem ta' Kristu u, ukoll, jagħtu qima 'l Alla; bħala sinjal huma jiswew ħafna wkoll biex jgħallmu. Mhux biss jippresupponu l-fidi iżda bil-kliem u bl-għemejjel jagħtuha wkoll l-għajxien, iqawwuha u jfissruha; għalhekk jissejħu sagramenti tal-fidi. Tabilħaqq jagħtu l-grazzja, iżda ċ-ċelebrazzjoni tagħhom tħejji wisq tajjeb lill-fidili biex jirċievu din l-istess grazzja bil-frott, biex iqimu lil Alla u jħaddmu l-karità.
Għalhekk hu importanti ħafna li l-fidili jifhmu faċilment is-sinjali tas-sagramenti u li jersqu b'ħeġġa liema bħalha għas-sagramenti li huma mwaqqfin biex ikunu l-ikel tal-ħajja nisranija.
Is-sagramentali
60. Barra minn dan, Ommna l-Knisja mqaddsa waqqfet is-sagramentali. Dawn huma sinjali mqaddsa li, b'ċertu xebh mas-sagramenti, ifissru u, bil-qawwa tat-talb tal-Knisja, jaqilgħu effetti fuq kollox spiritwali. Bihom il-bnedmin jiddisponu rwieħhom biex jaqilgħu l-effett ewlieni tas-sagramenti; bihom jitqaddsu ċ-ċirkostanzi differenti tal-ħajja.
Siwi pastorali tal-liturġija
61. Għalhekk il-liturġija tas-sagramenti u tas-sagramentali tagħmel li għall-fidili disposti tajjeb kważi kull ġrajja ta' ħajjithom titqaddes bis-saħħa tal-grazzja ta' Alla li tnixxi mill-misteru tal-Għid, tal-passjoni, il-mewt u l-qawmien mill-mewt ta' Kristu li minnu s-sagramenti u s-sagramentali kollha jieħdu l-qawwa tagħhom; u hekk tista' tgħid kull użu tajjeb tal-ħwejjeġ materjali ma jistax ma jwassalx għall-iskop: il-qdusija tal-bniedem u l-foħrija ta' Alla.
Ħtieġa ta’ tiġdid tar-riti sagramentali
62. Iżda billi mal-medda taż-żminijiet fir-riti tas-sagramenti u tas-sagramentali daħlu xi ħwejjeġ li bihom in-natura u l-iskop tagħhom ma baqax jidher wisq ċar fi żmienna u għalhekk jenħtieġ li tingħata bixra għall-eżiġenzi taż-żminijiet tal-lum, il-Konċilju mqaddes jamar dan li ġej fuq ir-reviżjoni tagħhom.
L-ilsien li għandu jintuża
63. Ta’ sikwit jista’ jinħass li jkun utli ħafna għall-poplu li fl-amministrazzjoni tas-sagramenti u tas-sagramentali jintuża l-ilsien vernakular. Għalhekk f’dawn il-każi lill-vernakular għandu jingħatalu aktar post skont ir-regoli li ġejjin:
a) Fl-amministrazzjoni tas-sagramenti u tas-sagramentali jista’ jintuża l-vernakular skond kif hemm fl-Art. 36.
b) Skont l-edizzjoni l-ġdida tar-Ritwal Ruman, l-awtorità ekkleżjastika territorjali, li dwarha ntqal fl-Art. 22. 2, għandha tħejji malajr kemm jista’ jkun ir-ritwali partikolari addattati għall-ħtiġijiet ta’ kull reġjun, ukoll għal dak li jolqot l-ilsien. Dawn għandhom jintużaw fir-reġjuni rispettivi wara li jkunu riveduti mis-Sede Appostolika. Waqt li jkunu qed jinkitbu dawn ir-ritwali jew ġabriet speċjali ta’ riti, m’għandhomx jitħallew barra l-istruzzjonijiet li jinsabu fir-Ritwal Ruman qabel kull rit, kemm dawk pastorali u rubrikali kemm dawk li huma ta’ xi importanza soċjali partikolari.
Il-katekumenat tal-kbar
64. Il-katekumenat tal-kbar għandu jerġa’ jitwaqqaf, jitqassam fi gradi, u jsir kif jiġġudika l-aħjar l-ordinarju tal-post; hekk iż-żmien tal-katekumenat, li għandu bħala għan li jingħata tajjeb it-tagħlim xieraq, ikun jista’ jitqaddes bir-riti mqaddsa li jiġu ċċelebrati f’intervalli ta’ żmien wara xulxin.
Ir-riti tal-magħmudija
65. Fl-artijiet tal-missjoni, barra l-elementi proprji tat-tradizzjoni nisranija, jistgħu jidħlu wkoll dawk l-elementi li daħlu fl-użu fost kull poplu sakemm jistgħu jkunu addattati għar-rit nisrani skont kif hemm fl-Art. 37-40 ta’ din il-Kostituzzjoni.
66. Iż-żewġ riti tal-magħmudija tal-kbar, kemm dak sempliċi kemm dak aktar solenni, għandhom ikunu riveduti fid-dawl tat-katekumenat; fil-Missal Ruman għandha tidħol Quddiesa proprja “fl-għoti tal-magħmudija”.
67. Ir-rit tal-magħmudija tat-trabi għandu jkun rivedut u jsir b’mod li jkun jaqbel mal-kundizzjoni reali tat-trabi; fl-istess rit għandu jidher aktar ċar is-sehem u d-dmirijiet li għandhom il-ġenituri u l-parrinijiet.
68. Fir-rit tal-magħmudija, f’każi meta jitgħammdu ħafna, m’għandux jonqos li jkun hemm ċerti adattamenti li għandhom isiru skond il-ġudizzju tal-isqof tal-post. Għandu jsir ukoll rit iqsar li jistgħu jużawh il-katekisti, l-iżjed fl-artijiet tal-missjoni, u, in ġenerali, il-fidili kollha f’każi ta’ periklu tal-mewt, meta jkun nieqes saċerdot jew djaknu.
69. Flok ir-rit imsejjaħ “Rit biex jiżdiedu ċ-ċerimonji li tħallew barra fil-magħmudija ta’ tarbija mgħammda” għandu jsir ieħor ġdid li fih jintwera aktar ċar u b’mod aktar xieraq li t-tarbija mgħammda bir-rit qasir kienet diġà milqugħa qabel fi ħdan il-Knisja.
Hekk ukoll ikun imdaħħal rit ieħor għal dawk li huma diġà mgħammda validament u li jikkonvertu għall-Knisja Kattolika; fih jitfisser li huma qegħdin ikunu aċċettati fil-komunjoni tal-Knisja.
70. Barra minn żmien l-Għid, l-ilma tal-magħmudija jista’ jitbierek, b’formula apposta iqsar, fl-istess rit tal-magħmudija.
Il-griżma tal-isqof
71. Ir-rit tal-griżma tal-isqof ikun rivedut ukoll biex tkun tidher aktar l-għaqda sħiħa ta’ dan is-sagrament mal-bidu tal-ħajja nisranija; għalhekk tkun ħaġa xierqa li wieħed iġedded il-wegħdiet tal-magħmudija qabel jieħu dan is-sagrament.
Il-griżma tal-isqof tista’, meta jkun f’waqtu, tingħata waqt il-Quddiesa; iżda għar-rit li jsir barra mill-Quddiesa għandha titħejja formula li sservi bħal daħla.
Il-qrar
72. Ir-rit u l-formuli tal-qrar għandhom ikunu riveduti b’mod li jfissru aktar ċar in-natura u l-effett tas-sagrament.
Il-griżma tal-morda
73. “L-aħħar dilka”, li tista’tissejjaħ ukoll u aħjar il-“griżma tal-morda”, mhix is-sagrament ta’ dawk biss li huma f'xifer il-mewt. Għalhekk żmien tajjeb biex jingħata dan is-sagrament ikun meta n-nisrani jibda jkun fil-periklu tal-mewt ħtija ta’ xi marda jew tax-xjuħija.
74. Barra mir-riti distinti tal-griżma tal-morda u tal-vjatku, għandu jsir rit li fih il-griżma tal-morda tingħata lill-marid wara l-qrara u qabel jirċievi l-vjatku.
75. L-għadd ta’ dilkiet (biż-żejt imqaddes) għandu jkun addattat skont il-ħtieġa li jkun hemm, u t-talbiet li jingħadu fir-rit tal-griżma tal-morda għandhom ikunu riveduti b’mod li jkunu jwieġbu għall-kundizzjonijiet differenti li fihom ikunu jinsabu l-morda li jieħdu s-sagrament.
L-ordni sagri
76. Kemm iċ-ċerimonji kif ukoll it-testi tal-ordinazzjoni għandhom ikunu riveduti. Id-diskors tal-isqof qabel kull ordinazzjoni jew konsagrazzjoni jista’ jsir bl-ilsien vernakular.
Fil-konsagrazzjoni tal-isqfijiet it-tqegħid tal-idejn jista’ jsir mill-isqfijiet kollha preżenti.
Iż-żwieġ
77. Ir-rit taċ-ċelebrazzjoni taż-żwieġ li jinsab fir-Ritwal Ruman għandu jkun rivedut u mogħni aktar biex ifisser aktar ċar il-grazzja tas-sagrament u jisħaq fuq id-dmirijiet tal-miżżewġin.
“Jekk xi provinċji, fiċ-ċelebrazzjoni tas-sagrament taż-żwieġ, jagħmlu użu minn xi drawwiet u ċeremonji ta’ min ifaħħarhom, il-Konċilju mqaddes jixtieq ħafna li dawn jibqgħu jinżammu għalkollox”[41].
Barra hekk titħalla l-fakultà lill-awtorità ekkleżjastika kompetenti tal-post li fuqha ngħad fl-Art. 22. 2 ta' din il-Kostituzzjioni, illi tħejji rit proprju li jaqbel mad-drawwiet tal-post u tal-poplu, skont il-provvedimenti tal-Art. 63. Iżda tibqa' dejjem isseħħ il-liġi illi tgħid li s-saċerdot li jassisti għar-rit jitlob u jirċievi l-kunsens ta' dawk li ser jintrabtu biż-żwieġ.
78. Iż-żwieġ għandu, ordinarjament, ikun iċċelebrat fil-Quddiesa, wara l-qari tal-evanġelju u l-omelija u qabel it-"talba tal-fidili". It-talba fuq l-għarusa għandha tkun riveduta b'mod li tkun tisħaq id-dmir indaqs taż-żewġ għarajjes għall-fedeltà lejn xulxin. Din tista' tingħad bl-ilsien vernakular.
Jekk imbagħad is-sagrament taż-żwieġ ikun iċċelebrat mingħajr il-Quddiesa, fil-bidu tar-rit jinqraw l-epistola u l-evanġelju tal-Quddiesa għall-miżżewġin, u tingħata dejjem il-barka lill-għarajjes.
Is-sagramentali u l-barkiet
79. Is-sagramentali għandhom ikunu riveduti b'mod li jinżamm bħala prinċipju fundamentali s-sehem konxju, ħaj u faċli tal-fidili u jitqiesu l-ħtiġijiet ta' żminijietna. Fir-reviżjoni tar-ritwali skond l-Art. 63 jistgħu jiżdiedu wkoll, jekk tinħass il-ħtieġa, sagramentali ġodda.
Il-barkiet għandhom ikunu ftit ħafna u jibqgħu riżervati biss għall-isqfijiet u l-ordinarji.
Għandu jkun hemm provvedimenti biex għall-anqas f'okkażjonijiet speċjali u skont il-ġudizzju tal-ordinarju, xi sagramentali jkunu jistgħu jagħmluhom il-lajċi li jkollhom il-kwalitajiet meħtieġa.
80. Ir-rit tal-konsagrazzjoni tal-verġni li jinsab fil-Pontifikal Ruman għandu jkun rivedut.
Barra minn hekk għandu jsir rit tal-professjoni reliġjuża u tat-tiġdid tal-voti li jkollu unità akbar, sobrjetà u dinjità; dan ir-rit, fir-rispett ta' jeddijiet partikolari, ikun jista’ jintuża minn dawk li jipprofessaw jew iġeddu l-voti fil-Quddiesa.
Hi ħaġa ta' min ifaħħarha li l-professjoni reliġjuża ssir fil-Quddiesa.
Id-dfin
81. Ir-rit tal-funerali għandu jfisser aktar biċ-ċar li l-mewt nisranija hija l-għid tan-nisrani, u jkun jaqbel aktar għall-kundizzjonijiet u t-tradizzjonijiet ta' kull reġjun, ukoll f'dak li għandu x'jaqsam mal-lewn liturġiku.
82. Ir-rit tad-dfin tat-trabi għandu jkun rivedut u jkollu wkoll Quddiesa għalih.
Kap IV
L-UFFIĊĊJU DIVIN
L-uffiċċju ta' tifħir, għemil ta' Kristu u tal-Knisja
83. Il-Qassis il-kbir tat-Testment il-Ġdid u ta' dejjem, Kristu Ġesù, meta ħa n-natura ta' bniedem, ġabilna fl-eżilju ta' din l-art l-innu li jitkanta għal dejjem fis-smewwiet. Huwa jgħaqqad miegħu l-komunità kollha tal-bnedmin u jseħibha miegħu fil-kant ta' dan l-għana qaddis ta' tifħir.
Infatti Huwa jissokta din il-ħidma saċerdotali permezz tal-Knisja tiegħu stess li bla waqfien, mhux biss biċ-ċelebrazzjoni tal-ewkaristija iżda wkoll b'modi oħra, l-aktar billi tgħid l-uffiċċju divin, tfaħħar lill-Mulej u tħabrek għas-salvazzjoni tad-dinja.
84. L-uffiċċju divin, skont tradizzjoni nisranija antika, hu magħmul b'mod illi jqaddes il-medda tal-jum u tal-lejl kollu bit-tifħir lil Alla. Meta mbagħad dan l-għana ta' tifħir tal-għaġeb ikunu qegħdin itennuh, kif jixraqlu jsir, is-saċerdoti jew oħrajn maħturin għal hekk mill-Knisja, jew ikunu l-fidili li qegħdin jitolbu mas-saċerdot fl-għamliet approvati, dak it-talb dak il-ħin isir leħen l-għarusa nnifisha li tkun qed titħaddet mal-għarus, anzi jkun ukoll it-talba li Kristu, f'għaqda mal-Ġisem tiegħu, iressaq quddiem il-Missier.
85. Għalhekk dawk kollha li jgħidu din it-talba jkunu fl-istess waqt qegħdin jagħmlu d-dmir tal-Knisja u jieħdu sehem mill-ġieħ l-aktar kbir tal-għarusa ta' Kristu għax meta jfaħħru lill-Mulej ikunu qegħdin quddiem it-tron ta' Alla f'isem il-Knisja Omm.
Ġid spiritwali li joħroġ mill-uffiċċju divin
86. Is-saċerdoti impenjati fil-ministeru pastorali mqaddes jgħidu l-uffiċċju divin b'ħerqa tant akbar daqskemm iżjed jagħrfu tajjeb id-dmir li fuqu wissa San Pawl: ''Itolbu bla heda'' (Tes 5,17); għaliex Alla biss jista' jagħmel li x-xogħol tagħhom iħalli l-ġid u joktor, hu li qal: ''Mingħajri ma tistgħu tagħmlu xejn'' (Ġw 15,5); għalhekk l-appostli, meta istitwew id-djakni, stqarru: ''Aħna nagħtu ruħna għat-talb u għall-ministeru tal-kelma'' (Atti 6,4).
87. Biex l-uffiċċju divin ikun jista' jingħad b'mod aħjar u aktar perfett mis-saċerdoti u minn membri oħra tal-Knisja fiċ-ċirkostanzi differenti tal-ħajja, il-Konċilju mqaddes, waqt li jissokta r-riforma mibdija mis-Sede Appostolika, għoġbu jwaqqaf dan li ġej dwar l-uffiċċju skond ir-rit Ruman.
Il-medda tas-sigħat
88. Billi l-iskop tal-uffiċċju huwa t-tqaddis tal-jum, il-kors tradizzjonali tas-sigħat għandu jkun rivedut b'mod li kemm jista' jkun is-sigħat ikunu jaqblu mal-ħin tagħhom; fl-istess waqt wieħed għandu jibqa' jżomm quddiem għajnejh il-kundizzjonijiet tal-ħajja ta' kuljum li fihom jinsabu speċjalment dawk li għandhom impenji appostoliċi.
89. Għalhekk fir-riforma tal-uffiċċju jitħarsu dawn in-normi:
a) Il-Lawdi, bħala t-talba tal-għodwa, u l-Għasar, bħala t-talba ta' filgħaxija, li fuq it-tradizzjoni venerabbli tal-Knisja universali jiffurmaw it-tnejn flimkien il-qofol tal-uffiċċju ta' kull jum, għandhom jibqgħu magħrufa u ċċelebrati bħala s-sigħat ewlenin.
b) Il-Kompieta għandha tkun magħmula b'mod li tfisser tajjeb għeluq il-jum.
ċ) Is-siegħa li tissejjaħ il-Matutin, għalkemm fil-kor tibqa' tinżamm bħala t-talba tal-lejl, għandha tkun addattata b'mod li tkun tista' tingħad f'kull ħin tal-jum, u jkollha għadd anqas ta' salmi u siltiet itwal ta' qari.
d) Il-Prima titneħħa.
e) Fil-kor, is-sigħat iż-żgħar, Terza, Sesta u Nona, jibqgħu jingħadu. Iżda barra mill-kor tista' tingħażel waħda minnhom, dik li tkun taqbel l-aktar mal-ħin tal-jum.
L-uffiċċju divin, għajn ta' tjieba
90. Barra minn dan, billi l-uffiċċju divin, bħala t-talba pubblika tal-Knisja, huwa għajn ta' tjieba u l-għajxien tat-talb personali, is-saċerdoti u dawk kollha li jgħidu l-uffiċċju divin huma mħeġġin fil-Mulej biex, waqt li jkunu jgħiduh, il-moħħ ikun jaqbel mal-kelma. Biex jintlaħaq aħjar dan il-għan, jeħtieġ li jkun hemm iżjed tagħrif liturġiku u bibliku, l-aktar tas-salmi.
Meta tkun qed issir din ir-riforma, dak it-teżor meqjum u li jitla' 'l bogħod fiż-żmien li hu l-uffiċċju Ruman għandu jkun addattat b'mod li jkunu jistgħu jieħdu aktar ġid minnu u b'iżjed ħeffa dawk kollha li jkun fdat lilhom.
Is-salterju
91. Biex il-medda tas-sigħat, kif inhi mfissra fl-Art. 89, tkun tista' titħares tabilħaqq, is-salmi ma jibqgħux jingħadu kollha f'ġimgħa iżda fi żmien itwal.
Ix-xogħol mibdi tajjeb għar-reviżjoni tas-salterju għandu jintemm f'qasir żmien, waqt li wieħed iżomm quddiem għajnejh il-Latin użat mill-insara, l-użu liturġiku wkoll fil-kant, u t-tradizzjoni tal-Knisja Latina.
Il-qari
92. Dwar il-qari, jitħares dan li ġej:
a) Il-qari mill-kotba mqaddsa għandu jkun ordinat b'mod li wieħed ikun jista' jersaq aktar u malajr lejn it-teżori tal-kelma ta' Alla.
b) Il-qari mill-kitba tal-padri, tad-dutturi u tal-kittieba ekkleżjastiċi għandu jingħażel b'aktar reqqa.
ċ) It-tbatijiet jew il-ħajjiet tal-qaddisin għandhom jintgħamlu jaqblu mal-verità.
L-innijiet
93. L-innijiet, sa ma jidher li jkun jaqbel, għandhom jieħdu mill-ġdid l-għamla oriġinali waqt li jtneħħa jew jinbidel dak li għandu xejra mitoloġika jew ma jaqbilx mat-tjieba nisranija. Fejn ikun meħtieġ, jistgħu jiżdiedu oħrajn li jinsabu fil-ġabra għanja ta’ innijiet.
Il-ħin meta jingħadu s-sigħat tal-uffiċċju
94. Biex jitqaddes tassew il-jum u biex is-sigħat jingħadu b'mod li jagħmlu ġid lir-ruħ, wieħed għandu jfittex li meta jgħid is-sigħat jimxi mal-ħin li jaqbel l-aktar mal-ħin proprju li fih għandha tingħad kull siegħa kanonika.
L-obbligu tal-uffiċċju divin
95. Il-komunitajiet obbligati għall-kor huma fid-dmir li, barra l-Quddiesa konventwali, jiċċelebraw kuljum l-uffiċċju divin fil-kor, jiġifieri:
a) L-uffiċċju kollu għandu jingħad mill-ordnijiet tal-kanoniċi, tal-monaċi rġiel u nisa u tar-regolari l-oħra obbligati għall-kor mid-dritt jew mill-kostituzzjonijiet;
b) Il-kapitli katidrali jew kolleġġjali għandhom jgħidu flimkien dawk it-taqsimiet tal-uffiċċju li huma mitluba minnhom mid-dritt komuni jew partikolari;
ċ) Il-membri kollha ta' dawk il-komunitajiet li rċevew l-ordnijiet maġġuri jew li għamlu l-professjoni solenni, barra mill-konversi, għandhom jgħidu weħidhom dawk is-sigħat kanoniċi li ma jkunux qalu fil-kor.
96. Il-kjeriċi li mhumiex obbligati għall-kor, jekk ħadu l-ordnijiet maġġuri huma obbligati jgħidu kuljum, flimkien ma' oħrajn jew weħidhom, l-uffiċċju kollu skont l-Art. 89.
97. Meta u kif xi parti mill-uffiċċju divin tista' tinbidel ma' xi azzjoni liturġika oħra għandu jitniżżel fir-rubriki.
F'każijiet partikolari u għal raġuni ġusta l-ordinarji jistgħu jiddispensaw lis-sudditi tagħhom milli jgħidu l-uffiċċju kollu jew xi parti minnu, jew jibdluhulhom f'ħaġa oħra.
Ir-reliġjużi
98. Il-membri ta' kull istitut ta' stat ta' perfezzjoni li huma marbutin mill-kostituzzjonijiet tagħhom li jgħidu xi taqsimiet mill-uffiċċju divin, ikunu t-talba pubblika tal-Knisja.
Huma jwettqu t-talba pubblika tal-Knisja wkoll jekk huma marbutin mill-kostituzzjonijiet tagħhom li jgħidu xi uffiċċju qasir sakemm dan l-uffiċċju jkun imfassal fuq l-iskema tal-uffiċċju divin u jkun regolarment approvat.
Ċelebrazzjoni komunitarja tal-uffiċċju divin
99. Billi l-uffiċċju divin hu l-leħen tal-Knisja jew tal-ġisem mistiku kollu li jfaħħar lil Alla pubblikament, il-kjeriċi li mhumiex obbligati għall-kor u l-aktar is-saċerdoti li jgħixu jew jinġabru flimkien huma mħeġġa li jgħidu flimkien għall-anqas biċċa mill-uffiċċju divin.
Dawk kollha li jgħidu l-uffiċċju divin fil-kor jew mal-oħrajn għandhom jaqdu dan id-dmir fdat lilhom bl-akbar perfezzjoni possibbli, kemm bil-ġabra interna tar-ruħ kemm bl-imġiba ta' barra.
Fuq kollox tkun ħaġa sabiħa li, skont l-opportunità, l-uffiċċju divin jitkanta fil-kor u fil-komun.
100. Ir-rgħajja tal-erwieħ għandhom jieħdu ħsieb li s-sigħat ewlenin, l-aktar l-Għasar, ikunu ċċelebrati fil-komun fil-knisja fil-Ħdud u fil-festi l-aktar solenni. Wieħed jirrakkomanda wkoll lil-lajċi li jgħidu l-uffiċċju divin jew mas-saċerdoti, jew magħqudin flimkien, jew ukoll kull wieħed għalih.
L-ilsien li għandu jintuża fl-uffiċċju
101. 1. Skont it-tradizzjoni tas-sekli tar-rit Latin, fost il-kjeriċi l-uffiċċju divin għandu jingħad bil-Latin iżda l-ordinarju jista', f'każijiet singoli, skont l-Art. 36, jagħti l-permess li jużaw l-ilsien vernakular lil dawk il-kjeriċi li l-użu tal-ilsien Latin huwa ta' xkiel kbir għalihom biex jgħidu l-uffiċċju kif jixraq.
2. Is-superjur kompetenti jista' jħalli lis-sorijiet u lill-membri tal-istituti ta' stat ta' perfezzjoni, kemm irġiel mhux kjeriċi kif ukoll nisa, jinqdew bl-ilsien vernakular fl-uffiċċju divin, ukoll jekk dan jingħad fil-kor; iżda l-verżjoni trid tkun approvata.
3. Kull kjeriku obbligat għall-uffiċċju divin, dejjem jekk jgħidu bl-ilsien vernakular mal-fidili u ma' dawk imsemmija fi 2, jissodisfa dan id-dmir sakemm it-test tal-verżjoni jkun approvat.
Kap V
IS-SENA LITURĠIKA
Il-ħsieb taċ-ċiklu liturġiku
102. Ommna l-Knisja mqaddsa tħoss li jmiss lilha li tiċċelebra b'tifkira qaddisa, f'jiem magħżula matul is-sena, l-opra tas-salvazzjoni tal-Għarus imqaddes tagħha. Kull ġimgħa, fil-jum li sejħitlu Jum il-Mulej, tfakkar il-qawmien tal-Mulej li darba fis-sena jitfakkar ukoll flimkien mal-passjoni mqaddsa tiegħu fl-akbar solennità tal-Għid.
Matul is-sena, imbagħad, tfisser il-misteru kollu ta' Kristu, mill-inkarnazzjoni u t-twelid sat-tlugħ fis-sema, sa Għid il-Ħamsin, sa ma sseħħ it-tama hienja u l-miġja tal-Mulej.
Waqt li b'dan il-mod tfakkar il-misteri tal-fidwa, hija turi lill-fidili l-għana tal-għemil li jsalva u tal-merti tal-Mulej hekk li b'xi mod tagħmilhom preżenti fiż-żminijiet kollha biex il-fidili jkunu f'rabta magħhom u jimtlew bil-grazzja tas-salvazzjoni.
103. Fiċ-ċelebrazzjoni ta' dan iċ-ċiklu ta' kull sena tal-misteri ta' Kristu, il-Knisja mqaddsa tqim bi mħabba speċjali lil Marija Mqaddsa, Omm Alla, li hi marbuta b'mod li ma jinħallx mal-opra tas-salvazzjoni tal-Iben tagħha; fiha tilmaħ u tgħolli l-ġid mill-aqwa tal-fidwa u bil-ferħ tara fiha, bħallikieku fi xbieha l-aktar safja, dak li hi tixtieq u tittama li tkun.
104. Il-Knisja daħħlet ukoll matul is-sena t-tifkira tal-martri u tal-qaddisin l-oħra li, mgħollijin għall-perfezzjoni bl-għajnuna ta' kull xorta ta' grazzja ta' Alla, diġà kisbu s-salvazzjoni ta' dejjem u qegħdin jieħdu sehem fis-sema fl-għamla ta' tifħir perfett lil Alla u jitolbu għalina. Fil-jum tat-twelid għas-sema tal-qaddisin, il-Knisja xxandar il-misteru tal-Għid li seħħ fihom, huma li batew u ssebbħu ma' Kristu; hija tqiegħed quddiem il-fidili l-eżempji tagħhom li jiġbdu lil kulħadd għal għand il-Missier permezz ta' Kristu, u għall-merti tagħhom titlob il-benefiċċji ta' Alla.
105. Il-Knisja, fl-aħħar nett, fi żminijiet differenti tas-sena, skont dixxiplini tradizzjonali tagħha, tikkompleta l-formazzjoni tal-fidili permezz ta' għemejjel ta' tjieba tar-ruħ u tal-ġisem, bit-tagħlim, bit-talb u b’għemejjel ta' penitenza u ta' ħniena. Għalhekk il-Konċilju mqaddes għoġbu jistabbilixxi dan li ġej.
106. Bi tradizzjoni li ġejja minn żmien l-appostli, tradizzjoni li kellha bidu sa mill-jum stess tal-qawmien ta' Kristu, il-Knisja tiċċelebra kull tmint ijiem il-misteru tal-Għid fil-jum li bil-jedd kollu jissejjaħ Jum il-Mulej jew Jum il-Ħadd. F'dan il-jum, infatti, il-fidili għandhom jinġabru flimkien biex jisimgħu l-kelma ta' Alla u jieħdu sehem fl-ewkaristija, u b'hekk jiftakru fil-passjoni, il-qawmien u l-glorja tal-Mulej Ġesù, u jroddu ħajr 'l Alla li "wellidhom mill-ġdid għal tama ħajja, bil-qawmien ta' Ġesù Kristu mill-imwiet"(1 Pt 1,3). Għalhekk il-Ħadd hu l-ewwel jum ta' festa li qatt kellha l-Knisja. Dan wieħed għandu jipproponih lit-tjieba tal-fidili u jisħaq fuqu magħhom biex ikun ukoll għalihom jum ta' ferħ u ta' mistrieħ mix-xogħol. Ċelebrazzjonijiet oħra, sakemm ma jkunux ta' importanza mill-akbar, m'għandhomx jeħdulu postu għax il-Ħadd hu ċertament is-sies u l-qalba tas-sena liturġika kollha.
107. Is-sena liturġika għandha tiġġedded b'mod li, waqt li jibqgħu jinżammu jew jerġgħu jidħlu d-drawwiet u l-ordinament tradizzjonali taż-żminijiet imqaddsa skont il-kundizzjonijiet ta' żmienna, tibqa' tinżamm in-natura oriġinali tagħhom. Dan għandu jsir biex tissaħħaħ kif imiss it-tjieba tal-fidili fiċ-ċelebrazzjoni tal-fidwa nisranija u, fuq kollox, tal-misteru tal-Għid. Jekk forsi jkun meħtieġ li jsiru adattamenti għall-ħtieġa tal-post, dan għandu jsir kif hemm fl-Art. 29 u 40.
108. L-ispirtu tal-fidili għandu qabel xejn ikun dirett lejn il-festi tal-Mulej li fihom matul is-sena huma ċċelebrati l-misteri tas-salvazzjoni. Għalhekk il-proprju taż-żmien jistħoqqlu l-post xieraq tiegħu 'l fuq mill-festi tal-qaddisin biex b'hekk iċ-ċiklu sħih tal-misteri tas-salvazzjoni jkun iċċelebrat kif imiss.
109. Għandha ssir enfasi iżjed, kemm fil-liturġija u kemm fil-katekeżi liturġika, fuq iż-żewġ karatteristiċi ta' żmien ir-Randan li, l-aktar bit-tifkira tal-magħmudija jew bil-preparazzjoni għaliha u bil-penitenza, iħejji lill-fidili għaċ-ċelebrazzjoni tal-misteru tal-Għid bis-smigħ aktar ta' sikwit tal-kelma ta' Alla u b'aktar talb. Għalhekk:
a) għandu jsir użu akbar mill-elementi tal-magħmudija proprji għal-liturġija tar-Randan; fejn jenħtieġ jerġgħu jiddaħħlu elementi oħra mit-tradizzjoni ta' qabel;
b) l-istess jingħad dwar l-elementi tal-penitenza. Fil-katekeżi nisranija, imbagħad, għandha ssir insistenza, b'mod li tidħol fir-ruħ tal-fidili, mhux biss dwar il-konsegwenzi soċjali tad-dnub iżda wkoll dwar in-natura proprja tal-penitenza li tobgħod id-dnub bħala offiża 'l Alla; lanqas għandu jintesa s-sehem tal-Knisja fl-azzjoni penitenzjali u l-fidili għandhom jitħeġġu biex jitolbu għall-midinbin.
110. Il-penitenza ta' żmien ir-Randan m'għandhiex tkun biss interna u individwali iżda wkoll esterna u soċjali. Il-prattika tal-penitenza, skont il-ħtieġa ta' żminijietna u r-reġjuni differenti u skont il-kundizzjonijiet tal-fidili, għandha tinżamm u tkun irrakkomandata mill-awtoritajiet imsemmijin fl-Art. 22.
Iżda għandha tibqa' kullimkien imħarsa bħala mqaddsa s-sawma tal-Għid li ssir nhar il-Ġimgħa tal-passjoni u l-mewt tal-Mulej li, skont kif ikun opportun, għandha tibqa' sejra sa Sibt il-Għid biex hekk wieħed jasal b'qalb merfugħa u miftuħa għall-ferħ ta' Ħadd il-qawmien tal-Mulej.
111. Skont it-tradizzjoni, il-qaddisin huma meqjuma fil-Knisja u l-fdalijiet awtentiċi u x-xbihat tagħhom tingħatalhom qima wkoll. Il-festi tal-qaddisin ixandru l-għeġubijiet ta' Kristu fil-qaddejja tiegħu u jagħtu eżempji f'waqthom biex il-fidili jimxu fuqhom.
Biex il-festi tal-qaddisin ma jeħdux post il-festi li jfakkru l-misteri nfushom tas-salvazzjoni, ħafna minnhom għandhom jitħallew biex ikunu ċċelebrati minn xi knisja jew nazzjon jew familja reliġjuża partikolari u għandhom ikunu estiżi għall-Knisja universali dawk biss li jiċċelebraw it-tifkira ta' qaddisin ta' importanza tassew universali.
Kap VI
IL-MUŻIKA SAGRA
Id-dinjità tal-mużika sagra
112. It-tradizzjoni tal-mużika tal-Knisja kollha hija teżor ta' valur bla qies li jgħaddi kull espressjoni oħra tal-arti l-aktar minħabba li l-kant sagru, magħqud ħaġa waħda mal-kliem, huwa parti neċessarja u integrali tal-liturġija solenni.
Tabilħaqq il-kant sagru tfaħħar kemm fil-kotba mqaddsa[42] kemm mill-ewwel padri u mill-papiet li dan l-aħħar, sa minn San Piju X, urew b'insistenza s-sehem ministerjali tal-mużika sagra fis-servizz divin.
Għalhekk il-mużika sagra aktar ma tkun magħquda ħaġa waħda mal-azzjoni liturġika iżjed tkun qaddisa, kemm billi tfisser b'aktar ħlewwa t-talb u tħeġġeġ biex kulħadd ikun leħen wieħed u qalb waħda, kemm billi ssebbaħ b'akbar solennità r-riti mqaddsa. Il-Knisja mbagħad tapprova u tħalli jidħlu fil-kult divin l-għamliet kollha tal-arti vera li jkollhom il-kwalitajiet meħtieġa.
Għalhekk il-Konċilju mqaddes, waqt li jibqa' jżomm in-normi u l-preskrizzjonijiet tat-tradizzjoni u tad-dixxiplina ekkleżjastika, u waqt li jibqa' jħares lejn l-iskop tal-mużika sagra li hu l-glorja ta' Alla u l-qdusija tal-fidili, jistabbilixxi dan li ġej.
Il-liturġija solenni
113. L-azzjoni liturġika tilbes sura aktar għanja meta l-uffiċċji divini huma ċċelebrati solennement bil-kant li fih jipparteċipaw il-ministri sagri u l-fidili jagħtu s-sehem ħaj tagħhom.
Dwar l-ilsien li għandu jintuża għandhom jitħarsu l-ordnijiet tal-Art. 36; dwar il-quddies jitħares l-Art. 54; dwar is-sagrementi l-Art. 63; dwar l-uffiċċju divin l-Art. 101.
114. Il-partimonju ta' mużika sagra għandu jibqa' jkun imħares u mogħni dejjem iżjed bl-akbar ħerqa. L-iScholae Cantorum għandhom ikunu megħjuna bil-ħeġġa biex jimxu 'l quddiem, l-aktar fil-knejjes katidrali; l-isqfijiet u r-rgħajja l-oħra tal-erwieħ għandhom jieħdu ħsieb bil-ħeġġa li f'kull azzjoni sagra bil-kant il-ġemgħa kollha tal-fidili tagħti s-sehem ħaj tagħha, kif intqal fl-Art. 28 u 30.
Il-formazzjoni mużikali
115. Għandha tingħata importanza kbira lill-formazzjoni u l-prattika mużikali fis-seminarji, fid-djar tan-novizzjat u tat-tagħlim tar-reliġjużi rġiel u nisa, u wkoll fl-istituti l-oħra u fl-iskejjel kattoliċi; biex tingħata din il-formazzjoni l-għalliema magħżulin għall-mużika sagra għandhom ikunu mħarrġa kif imiss.
Hi ħaġa ta' min jirrakkomandaha li fejn ikun opportun jitwaqqfu istituti għolja ta' mużika sagra.
Għandha tingħata wkoll formazzjoni liturġika ġenwina lill-mużiċisti, lill-kanturi, u fl-ewwel post lit-tfal.
Kant gregorjan u polifoniku
116. Il-Knisja tagħraf il-kant gregorjan bħala l-kant proprju tal-liturġija Rumana; għalhekk, meta ħwejjeġ oħra ma jkollhomx importanza akbar, għandu jingħatalu l-ewwel post fl-azzjonijiet liturġiċi.
L-għamliet l-oħra ta' mużika sagra, iżda l-aktar il-polifonija, m'għandhom bl-ebda mod jitħallew barra miċ-ċelebrazzjoni tal-uffiċċju divin sakemm ikunu jaqblu mal-ispirtu tal-azzjoni liturġika, kif intqal fl-Art. 30.
117. L-edizzjoni tipika tal-kotba tal-kant gregorjan għandha titlesta; anzi għandha titħejja edizzjoni aktar kritika tal-kotba diġà mitbugħa wara r-riformi ta' San Piju X.
Jixraq ukoll li titħejja għall-użu tal-knejjes żgħar edizzjoni li tiġbor fiha melodiji aktar ħfief.
Kant reliġjuż popolari
118. Il-kant reliġjuż popolari għandu jkun imħeġġeġ bi mpenn b'mod li fl-għemejjel ta' tjieba u ta' qdusija, u wkoll fl-azzjonijiet liturġiċi nfushom, skond in-normi u d-dispożizzjonijiet tar-rubriki, il-fidili jkunu jistgħu jsemmgħu leħinhom.
Il-mużika sagra fil-missjonijiet
119. F'xi reġjuni, l-aktar fl-artijiet tal-missjoni, hemm popli li għandhom mużika tradizzjonali li għandha importanza kbira fil-ħajja reliġjuża u soċjali tagħhom. Din il-mużika għandu jingħatalha r-rispett li jistħoqqilha u l-post xieraq li ħaqqha kemm fl-edukazzjoni fis-sens reliġjuż ta' dawn il-popli kemm fl-adattament tal-kult għall-indoli tagħhom, kif jingħad fl-Art. 39 u 40.
Għalhekk, fil-formazzjoni mużikali tal-missjunarji wieħed għandu jieħu ħsieb b'attenzjoni biex kemm jista' jkun huma jkunu f'qagħda li jmexxu 'l quddiem il-mużika tradizzjonali ta' dawn il-popli kemm fl-iskejjel kemm fl-azzjonijiet sagri.
L-orgni u l-istrumenti mużikali
120. Fil-Knisja Latina l-orgni bit-tubi għandu jinżamm f'qima kbira bħala strument tradizzjonali tal-mużika li l-leħen tiegħu jagħni bi sbuħija tal-għaġeb iċ-ċerimonji tal-Knisja u jgħolli b'qawwa l-ħsieb lejn Alla u l-ħwejjeġ tas-sema.
Madankollu strumenti oħra jistgħu jiddaħħlu fil-kult divin skond il-ġudizzju u bil-kunsens tal-awtorità kompetenti tal-post kif ingħad fl-Art. 22. 2, 37 u 40, basta jkunu addattati jew jistgħu jiġu addattati għall-użu qaddis, ikunu jixirqu għad-dinjità tat-tempju, u jwasslu għall-edifikazzjoni tal-fidili.
Missjoni tal-kompożituri
121. Il-mużiċisti, mixgħulin bi spirtu nisrani, għandhom iħossu li huma msejħin biex jieħdu ħsieb il-mużika sagra u jkabbru l-wirt tagħha.
Għalhekk għandhom jikkomponu melodiji li jkollhom il-kwalitajiet ta' mużika tassew qaddisa u li jkunu jistgħu jitkantaw mhux biss minn Scholae Cantorum kbar iżda jkunu tajbin ukoll għal Scholae żgħar, u jġibu 'l quddiem is-sehem ħaj tal-ġemgħa kollha tal-fidili.
Il-kliem magħżul għall-kant qaddis għandu jkun jaqbel mat-tagħlim kattoliku, anzi jkun aħjar li jittieħed mill-kotba mqaddsa jew mill-għejun tal-liturġija.
Kap VII
L-ARTI SAGRA U L-GĦAMARA MQADDSA
Dinjità tal-arti sagra
122. Fost l-attivitajiet l-aktar nobbli tal-ġenju tal-bniedem tingħadd, u bil-jedd kollu, l-arti liberali, iżda l-aktar l-arti reliġjuża u dik li hi l-quċċata tagħha, jiġifieri l-arti sagra. Dawn min-natura tagħhom jersqu lejn is-sbuħija bla tarf ta' Alla li, b'xi mod, trid titfisser fl-għemejjel tal-bniedem. Huma jsiru mezz aħjar biex ikabbru t-tifħir u s-sebħ ta' Alla daqskemm ma jkollhomx skop ieħor għajr dak li jgħinu, bl-opri artistiċi tagħhom, biex b'tjieba u bi qdusija jerfgħu l-ħsibijiet tal-bniedem lejn Alla.
Għalhekk Ommna l-Knisja mqaddsa dejjem ħabbet l-arti liberali u dejjem fittxet is-servizz nobbli tal-arti l-aktar biex il-ħwejjeġ li għandhom x'jaqsmu mal-kult imqaddes ikunu tabilħaqq xierqa, dekorużi u sbieħ u jkunu tassew sinjali u simboli tal-ħwejjeġ tas-sema. Għalhekk il-Knisja dejjem fittxet li tifforma l-artisti, anzi l-Knisja dejjem kienet, bil-jedd kollu, bħal arbitru li tagħżel fost ix-xogħlijiet tal-artisti dawk li jixirqu lill-fidili, lit-tjieba u lin-normi tradizzjonali li ġew reliġjożament mgħoddija minn żmien għal żmien u nstabu tajbin għall-użu sagru.
Il-Knisja ħadet ħsieb b'ħerqa speċjali li l-għamara mqaddsa, bid-dinjità u s-sbuħija tagħha, tkunilha ta' għajnuna għall-ġieħ tal-kult filwaqt li tħalli jsir xi tibdil fil-materjal jew fis-sura jew fit-tiżjin li l-progress tal-arti teknika daħħal maż-żmien.
Għalhekk il-padri konċiljari għoġobhom jistabbilixxu dan li ġej dwar dawn il-ħwejjeġ.
Libertà ta' stili artistiċi
123. Il-Knisja qatt ma kellha ebda stil ta' arti bħala proprju tagħha iżda ħaddnet l-istili ta' kull żmien skont il-karattru u l-kundizzjonijiet tal-poplu u skont ma jitolbu r-riti differenti; b'hekk, mal-medda tas-sekli, ħolqot teżor ta’ arti li għandu jinżamm bil-ħerqa kollha. Anke l-arti ta' żmienna u dik tal-popli kollha u tan-nazzjonijiet kollha għandu jkollha libertà ta' espressjoni fil-Knisja sakemm din il-libertà tibqa' taqdi għall-bini u għar-riti qaddisa bil-qima u l-ġieħ li jistħoqqilhom; b'hekk tkun tista' tgħaqqad leħinha ma' dak il-kant tal-għaġeb ta' foħrija li bnedmin l-aktar kbar, fiż-żminijiet l-imgħoddija, kantaw lill-fidi kattolika.
124. L-ordinarji għandhom jieħdu ħsieb li, filwaqt li jmexxu 'l quddiem u jħeġġu l-arti sagra awtentika, ifittxu aktar is-sbuħija nobbli milli biss ħwejjeġ li jidhru kbar. U dan jgħodd ukoll għall-ilbies u t-tiżjin qaddis.
L-isqfijiet għandhom ifittxu li jbiegħdu mid-djar ta' Alla u mill-postijiet sagri l-oħra dawk l-opri ta' artisti li ma jaqblux mal-fidi u mad-drawwiet u t-tjieba nisranija u jonqsu kontra s-sens tabilħaqq reliġjuż u dan jew għax huma mgħawġa u mħassra fil-forma, jew għax neqsin mill-arti, jew għax medjokri, jew għax iqarrqu fl-espressjoni artistika tagħhom.
Fil-bini ta' knejjes wieħed għandu jfittex bil-ħerqa biex dawn ikunu tajba biex isiru fihom il-funzjonijiet liturġiċi u għas-sehem ħaj tal-fidili.
125. Id-drawwa li jinżammu xbihat imqaddsa fil-knejjes għall-qima tal-fidili għandha tibqa' bla mittiefsa; madankollu għandhom jintwerew f'għadd meqjus u jitqiegħdu tajjeb, biex ma joħolqux konfużjoni fost il-poplu nisrani u biex lanqas jinkoraġġixxu xi devozzjoni mhux għal kollox tajba.
126. Biex jagħtu l-ġudizzju tagħhom fuq xi xogħlijiet tal-arti l-ordinarji tal-post għandhom jisimgħu l-parir tal-kummissjoni djoċesana tal-arti sagra u, jekk ikun jenħtieġ, ta' nies oħrajn partikolarment kompetenti, u wkoll tal-kummissjonijiet li fuqhom intqal fl-Art. 44, 45 u 46.
L-ordinarji għandhom joqogħdu għassa sewwa li l-għamara sagra u l-opri prezzjużi, bħala t-tiżjin tad-dar ta' Alla, ma jinbigħux u ma jintilfux.
Formazzjoni tal-artisti
127. L-isqfijiet, jew huma stess jew bl-għajnuna ta' saċerdoti li jinqalgħu għal hekk u li jifhmu fl-arti u jħobbuha, għandhom jieħdu ħsieb l-artisti biex irawmu fihom l-ispirtu tal-arti sagra u tal-liturġija mqaddsa.
Barra hekk huwa rrakkomandat li jitwaqqfu skejjel jew akkademji tal-arti sagra għall-formazzjoni tal-artisti, f'dawk l-artijiet fejn ikun jidher li dan jaqbel li jsir.
Imbagħad, l-artisti kollha li mmexxija mill-inġenju tagħhom ifittxu jagħtu ġieħ lil Alla fil-Knisja mqaddsa, għandhom jiftakru li ħidmiethom hi bħal imitazzjoni ta' Alla Ħallieq u li x-xogħlijiet tagħhom huma magħmulin għall-kult kattoliku, għall-ġid tal-fidili, u għat-tjieba u t-tagħlim reliġjuż tagħhom.
Reviżjoni tal-leġiżlazzjoni fuq l-arti sagra
128. Il-kanoni u d-dispożizzjonijiet ekkleżjastiċi li jħarsu l-ġabra tal-ħwejjeġ esterni li għandhom x'jaqsmu mal-kult imqaddes – l-aktar dwar il-bini xieraq u tajjeb tal-postijiet sagri, il-forma u l-bini tal-artali, in-nobbiltà, il-qagħda u s-sigurtà tat-tabernaklu ewkaristiku, il-funzjonalità u d-dinjità tal-fonti tal-magħmudija u wkoll it-tqassim tajjeb tax-xbihat imqaddsa, dekorazzjonijiet u tiżjin – għandhom ikunu riveduti kemm jista' jkun malajr flimkien mal-kotba liturġiċi, kif intqal fl-Art. 25; dawk il-liġijiet li ma jaqblux mar-riforma liturġika għandhom ikunu korretti jew jitneħħew; iżda dawk li jaqblu magħha għandhom jinżammu jew jiddaħħlu.
F'din il-materja jingħata l-jedd lill-assemblei territorjali tal-isqfijiet li jagħmlu dak meħtieġ għall-adattament għall-ħtiġijiet u d-drawwiet lokali, l-aktar dwar il-materjal u l-forma tal-għamara u l-ilbies sagru, kif ingħad fl-Art. 22 ta' din il-Kostituzzjoni.
Formazzjoni artistika tal-kleru
129. Fil-kors tagħhom tal-istudji filosofiċi u teoloġiċi, il-kjeriċi għandhom jitgħallmu wkoll dwar l-istorja u l-evoluzzjoni tal-arti sagra, u wkoll dwar il-prinċipji tajbin li fuqhom għandhom jinbnew ix-xogħlijiet tal-arti, biex ikunu jistgħu jistmaw u jżommu l-monumenti venerabbli tal-Knisja u jkunu jistgħu jagħtu pariri tajbin lill-artisti meta jkunu qegħdin isiru xi opri artistiċi.
Insinji pontifikali
130. Hi ħaġa xierqa li l-użu tal-insinji pontifikali jibqa' jinżamm biss minn dawk il-persuni ekkleżjastiċi li jew huma mogħnija bil-karattru ta’ isqof jew għandhom xi ġurisdizzjoni speċjali.
Appendiċi
STQARRIJA TAL-KONĊILJU VATIKAN II DWAR
RIFORMA TAL-KALENDARJU
Il-Konċilju Mqaddes Ekumeniku Vatikan II, waqt li jqis bħala ta' siwi mhux żgħir ix-xewqat ta' ħafna li l-festa tal-Għid il-Kbir issir dejjem f'Ħadd wieħed u li jkun hemm kalendarju fiss, u wara li xtarr bir-reqqa x'jista' jinqala' jekk jidħol kalendarju ġdid, jistqarr dan li ġej:
1. Il-Konċilju mqaddes mhuwiex kontra li l-festa tal-Għid il-Kbir taqa' dejjem fl-istess Ħadd fil-Kalendarju Gregorjan sakemm ikunu jridu hekk dawk ukoll li huma interessati, l-aktar l-aħwa mifruda mill-komunjoni mas-Sede Appostolika.
2. Il-Konċilju mqaddes jistqarr ukoll li mhuwiex kontra l-inizjattivi li qegħdin ifittxu li jdaħħlu fis-soċjetà ċivili kalendarju perpetwu.
Iżda fost is-sistemi differenti li qed ikunu studjati biex isir kalendarju perpetwu u jidħol fis-soċjetà ċivili, il-Knisja mhix kuntrarja għal dawk biss li jibqgħu jżommu u jħarsu l-ġimgħa ta' sebat ijiem bil-Ħadd, mingħajr żieda ta' jiem barra mill-ġimgħa, b'mod li s-suċċessjoni tal-ġimgħat tibqa' bla mittiefsa sakemm ma jinqalgħux raġunijiet l-aktar gravi li fuqhom ikollha ssemma’ leħinha s-Sede Appostolika.
4 ta' Diċembru, 1963
Il-votazzjoni fuq dan id-dokument kienet hekk:
Iva 2147, Le 4, Nulli 1 (Total 2152)
[1] Talba wara l-offertorju tad-IX Ħadd wara Għid il-Ħamsin.
[2] Cf. Lhud 13,14.
[3] Cf. Ef 2,21-22.
[4] Cf. Ef 4,13.
[5] Cf. Is 11,12.
[6] Cf. Ġw 11,52.
[7] Cf. Ġw 10,16.
[8] Cf. Is 61,1; Lq 4,18.
[9] S. INJAZJU ANTJOKENU. Ad Ephesios 7,2; ed. F.X. FUNK, Patres Apostolici, I, Tubinga 1901, p.218.
[10] Cf. Tim 2,5.
[11] Sacramentarium Veronense (Leonianum); ed. L. Mohlberg, Ruma 1956, n.1265, p.162.
[12] Prefazju tal-Għid fil-Missal Ruman.
[13] Cf. S. WISTIN Enarr in Ps. CXXXVIII, 2; Corpus Christianorum XL., Turnholt 1956, p.1991; it-talba wara t-tieni qari ta' Sibt il-Għid fil-Missal Ruman qabel it-tiġdid tal-Ġimgħa Mqaddsa.
[14] Cf. Mk 16,15.
[15] Cf. Atti 26,18.
[16] Cf. Rum 6,4; Ef 2,6; Kol 3,1; 2 Tim 2,11.
[17] Cf. Ġw 4,23.
[18] Cf. 1 Kor 11,26.
[19] TRENTU Sess. XIII, 11 Ott. 1551, Digriet dwar l-Ewkaristija Mqaddsa, c.5; Concilium Tridentinum, Diariorum, Actorum, Epistolarum, Tractatuum nova collectio ed. Soc. Goesresiana, t.VII, Actorum pars IV, Freiburg im Breisgau 1961, p.202.
[20] TRENTU, Sess. XXII, 17 Sett.1562, Duttrina dwar is-Sagrifiċċju tal-Quddiesa, c.2: Concilium Tridentinum, ed. cit., t.VIII, Actorum pars V, Freiburg im Breisgau 1919, p.960.
[21] Cf. S. WISTIN, In Joannis Evangelium tractatus VI, cap.I, n.7; PL 35,1428.
[22] Cf. Apk 21,2; Kol 3,1; Lhud 8,2.
[23] Cf. Fil 3,20; Kol 3,4.
[24] Cf. Ġw 17,3; Lq 24,27; Atti 2,38.
[25] Cf. Mt 28,20.
[26] Talba ta’ wara t-tqarbin ta’ Sibt il-Għid u Ħadd il-Għid.
[27] Talba tal-Quddiesa tat-Tlieta wara l-Għid.
[28] Cf. 2 Kor 6,1.
[29] Cf. Mt 6,6.
[30] Cf. 1 Tes 5,17.
[31] Cf. 2 Kor 4,10-11.
[32] Talba wara l-offertorju tat-Tnejn fuq Għid il-Ħamsin.
[33] S. ĊIPRIJAN, De Cath. Eccl. unitate, 7; G. Hartel, in CSEL, t.III,1, Vjenna 1868, pp.215-216; cf. Ep. 66, n.8,3; ed. cit., t.III,2, Vjenna 1871, pp.732-733.
[34] Cf. TRENTU, Sess. XXII, 17 Sett. 1562, Duttrina dwar is-sagrifiċċju tal-Quddiesa, c.8. Concilium Tridentinum, ed. cit., t.VIII, p.961.
[35] S. INJAZJU ta’ ANTJOKJA, AD Magn.7; Ad Phil.4; Ad Smyrn. 8; ed. F.X. FUNK cit., I, pp.236,266,281.
[36] Cf. S. WISTIN, In Joannis Evangelium tractatus XXVI, cap.VI, n.13: PL 35,1613.
[37] Breviarium Romanum, fil-festa tal-Ġisem Imqaddes ta’ Kristu, fit-II Għasar, antifona mal-kantiku Ruħi tfaħħar il-kobor tal-Mulej.
[38] Cf. S. CIRILLU ta' LIXANDRA, Commentarium in Joannis Evangelium, lib.XI, cap.XI-XII: PG 74,557-564.
[39] Cf. 1 Tim 2,1-2.
[40] Sess. XXI, 16 Lulju 1562, Duttrina dwar it-Tqarbin biż-żewġ speċi u tat-tfal, cap.1-3: Concilium Tridentinum, ed. cit. t.VIII, pp.698-699.
[41] TRENTU, Sess. XXIV, 11 Nov 1563, De reformatione, cap. I; Concilium Tridentinum, ed. cit., t.IX, Actorum pars Vi, Freiburg im Breisgau 1924, p.969. Cf. Rituale Romanum, tit.VIII, c.II, n.6.
[42] Cf. Ef 5,19; Kol 3,16.
Ħajr lill-Moviment Azzjoni Soċjali tal-permess biex jintuża t-test bil-Malti tal-Edizzjoni Studia,1982.
Ħajr ukoll lil Joyce Hili tar-reviżjoni tat-test bil-Malti. 2023.