Is-Sinodu qed isir dejjem iżjed bħal salib it-toroq missjunarju għall-Knisja

Intervista mal-Prosegretarju Ġenerali tas-Sinodu tal-Isqfijiet fuq il-valur tas-sinodalità fil-pontifikat tal-Papa Franġisku u fuq l-esperjenza tal-Assemblea Sinodali dwar l-Amażonja

Alessandro Gisotti – Belt tal-Vatikan

Il-ħatra tiegħu bħala Prosegretarju Ġenerali tas-Sinodu tal-Isqfijiet, fit-2 ta’ Ottubru li għadda, kellha fil-ħsieb tal-Papa “sinifikat sinodali effettiv”. Kif rajna dritt wara, diġà fl-istess Sinodu tal-Amażonja, Mons. Mario Grech fil-fatt ġie msejjaħ “jimxi spalla ma’ spalla” mal-Kardinal Lorenzo Baldisseri, fid-dawl tas-suċċessjoni tiegħu fit-treġija tas-Segreterija Ġenerali tas-Sinodu. F’din l-intervista lill-Osservatore Romano u Vatican News – l-ewwel waħda sa min-nomina tiegħu – l-Isqof Malti jitkellem fuq l-esperjenza li għadu kemm għex fis-Sinodu tal-Amażonja u jaqsam ir-riflessjonijiet tiegħu fuq iċ-ċentralità li d-dimensjoni tas-sinodalità għandha fil-Maġisteru u fl-azzjoni pastorali tal-Papa Franġisku.

Is-Sinodu dwar l-Amażonja għalaq ftit tal-jiem ilu. Kif għextha din l-esperjenza hekk speċjali?

Intbaħt kemm hu minnu dak li jħobb itenni l-Papa meta jgħid li r-realtà tista’ taraha aħjar mill-periferji milli miċ-ċentru! Dan jiswa kemm għar-realtajiet soċjali u kulturali u kemm għall-esperjenza ekkleżjali. Jaħbat ma’ moħħi dak li qalli isqof Brażiljan fuq kif hu stess tgħallem ħafna huwa u jisma’ lil sħabu. Minkejja li hu ġej mill-istess reġjun, ma kienx jaf b’ċerti esperjenzi u ħtiġijiet li esprimew l-oħrajn. Allura jekk l-esperjenza tas-Sinodu kienet utli għal wieħed li ġej minn dan l-istess territorju, kemm tista’ tiswa iktar għalina li naħsbu li aħna fiċ-ċentru! Meta wieħed jisma’ ċerti esperjenzi li ħarġu mis-Sinodu, mhux biss jintebaħ kemm semina Verbi hemm f’dawn il-popli u vestigia ecclesiæ huma preżenti f’dawn il-kulturi, imma anki kemm iċ-ċentru jkun jagħmel żball oħxon meta jaħseb li hu superjuri għal dawn in-nies.

Int ġejt nominat Prosegretarju Ġenerali tas-Sinodu sewwasew ftit jiem qabel l-Assemblea fuq l-Amażonja. B’liema sentimenti lqajt din il-ħatra li għamillek il-Papa?

Jiena ġej minn djoċesi ċkejkna, imma li għandha dimensjoni missjunarja qawwija. Fis-snin tal-formazzjoni tiegħi fis-Seminarju kienu jgħidulna li “the world is my parish”. Bla ma kont naf, il-Mulej kien ilu jħejjili qalbi għal dan il-ministeru ġdid li fil-fehma tiegħi għandu fih dimensjoni missjunarja. Anki jekk il-Vatikan mhuwiex art missjunarja, inħoss li l-mandat li fdali l-Papa hu sejħa missjunarja, kemm għax is-Segreterija tas-Sinodu hi bħal salib it-toroq li jlaqqa’ flimkien il-konferenzi episkopali tad-dinja kollha u kemm għax l-istess Sinodu tal-Isqfijiet hu għodda ta’ evanġelizzazzjoni. Kif jikteb il-Papa Franġisku, “f’mument storiku li fih il-Knisja qed tintroduċi tappa ġdida ta’ evanġelizzazzjoni li qed titlob minnha li tkun fir-reġjuni kollha tad-dinja fi stat permanenti ta’ missjoni, is-Sinodu tal-Isqfijiet hu msejjaħ, bħal kull istituzzjoni ekkleżjastika oħra, biex isir dejjem iżjed kanal xieraq għall-evanġelizzazzjoni tad-dinja tal-lum” (EC, 1).

Is-Sinodu hu bla dubju ta’ xejn waħda mill-kelmiet muftieħ ta’ dan il-pontifikat. Fil-fehma tiegħek, għaliex id-dimensjoni tas-sinodalità hi hekk importanti għall-Papa Franġisku?

Jien tal-fehma li l-ħsieb tal-Papa Franġisku fuq is-sinodalità għandu l-għeruq tiegħu fil-kategorija tal-“Poplu ta’ Alla”. Hu fatt li fil-bagalja tiegħu l-Papa jġorr it-Teoloġija tal-Poplu frott tal-għarfien li għandu tal-Konċilju Vatikan II, u anki tal-esperjenza tiegħu bħala isqof tal-poplu fi Buenos Aires. Il-poplu hu fil-qalba tal-esperjenza pastorali tiegħu u t-teoloġija u l-ekkleżjoloġija tiegħu huma frott ta’ din l-esperjenza qalb il-Poplu ta’ Alla. Fid-dawl ta’ dan, il-Knisja mhix identifikata mal-ġerarkija imma fil-Poplu ta’ Alla bil-membri kollha tiegħu – isqfijiet, persuni kkonsagrati u lajċi – li mqar jekk għandhom kariżmi differenti, huma mżejna bl-istess dinjità li ġejja mill-istess Magħmudija. Il-Papa jħobb itenni dak li nsibu fil-Lumen gentium 12, jiġifieri li l-Poplu ta’ Alla hu infallibbli in credendo: “dan ifisser li meta jemmen hu ma jiżbaljax, anki jekk ma jsibx il-kliem biex jesprimi l-fidi tiegħu… Alla jagħti lill-fidili kollha flimkien dak l-istint tal-fidi – is-sensus fidei – li jgħinu jiddixxerni dak li tabilħaqq ġej minn Alla. Il-preżenza tal-Ispirtu tagħti lill-Insara ċerta konnaturalità mar-realtajiet divini u għerf li bih jistgħu jintuwixxu dawn ir-realtajiet, anki jekk ma għandhomx f’idejhom l-għodda t-tajba biex jesprimuhom bi preċiżjoni” (EG, 119). Fil-fatt is-sensus fidei hu muftieħ ermenewtiku biex nifhmu t-teoloġija tas-sinodalità li jagħtina sewwasew il-Papa Franġisku. Meta tqis li fil-kitba tiegħu On Consulting the Faithful in Matters of Doctrine, San John Henry Newman kien reġa’ ta l-ħajja lir-riflessjoni fuq is-sensus fidei li mbagħad influwenzat il-Konċilju Vatikan II (DV 8, LG 12), il-kanonizzazzjoni tiegħu matul is-Sinodu tal-Amażonja rrappreżentat okkażjoni tad-deheb għal riflessjoni iktar fil-fond fuq is-sensus fidei li, jidhirli jien, ġiet ittraskurata. Ma naħsibx li kien dettall aċċidentali r-riferiment li għamel il-Papa fl-omelija tal-quddiesa tal-għeluq tas-Sinodu għal “dak is-sensus fidei li kien nieqes mid-dikjarazzjoni”.

F’ċertu sens, għexna “żewġ Sinodi fuq l-Amażonja”: dak fl-Awla mmarkat minn klima fraterna bejn il-Padri Sinodali u dak fuq il-midja, u iżjed u iżjed fuq il-midja soċjali, immarkat minn kuntrasti qawwija. Xi jġagħlek tirrifletti dan id-“duwaliżmu”?

Hi kwistjoni li diġà rajna bħalha fl-istorja tal-Knisja u li dwarha nkitbu anki kotba interessanti. Naħsbu ftit f’dak li ġara fl-okkażjoni tal-Konċilju Vatikan II. Il-Papa emeritu, fl-aħħar laqgħa tiegħu mas-saċerdoti ta’ Ruma fl-14 ta’ Frar 2013, dwar din il-problema fakkar hekk: “Kien hemm il-Konċilju tal-Padri – il-veru Konċilju –, imma kien hemm ukoll il-Konċilju tal-midja. Kien kważi Konċilju ieħor, u d-dinja l-Konċilju qratu minn dawn l-għajnejn, tal-midja. […] U waqt li l-Konċilju tal-Padri kien qed iseħħ fi ħdan qafas ta’ fidi, kien Konċilju […] li pprova jwieġeb għall-isfida ta’ Alla f’dak iż-żmien, […] il-Konċilju tal-ġurnalisti, naturalment, ma seħħx fi ħdan il-fidi, imma fi ħdan il-kategoriji tal-midja tal-lum, jiġifieri barra mill-fidi, b’ermenewtika differenti”. Mela minn naħa l-problema li għandna quddiemna hi parzjalment fiżjoloġika għax il-kuntesti huma differenti, mill-oħra tfakkar kemm lill-Knisja li għandha tikkomunika aħjar billi tippreċiża dejjem il-perspettiva speċifika, u kemm lill-ġurnalisti biex irawmu xewqa li jifhmu b’mod iżjed profond il-ġrajjiet tal-ħajja tal-Knisja.

Anki f’din l-okkażjoni, saret talba min-naħa ta’ realtajiet femminili fil-Knisja biex fis-Sinodu jingħata l-vot lin-nisa. Ir-riflessjoni tiegħek fuq ir-rwol tal-mara fil-Knisja…

Matul is-Sinodu kien hemm bosta interventi interessanti fuq ir-rwol tal-mara fil-Knisja. Kif naqraw fid-dokument finali tas-Sinodu, “il-Knisja tal-Amażonja trid tfittex opportunitajiet iktar imwessgħin għal preżenza femminili iżjed inċiżiva fil-Knisja… Jekk il-Knisja titlef lin-nisa fid-dimensjoni sħiħa u reali tagħhom, tkun esposta għall-isterilità” (par. 99). It-talba biex is-sehem tal-mara fil-Knisja jiġi msaħħaħ iżjed ġiet mhux biss minn nisa (reliġjużi u lajċi) preżenti fl-awla, imma anki mill-isqfijiet li għamluha ta’ leħen huma għax-xewqat ta’ dawk li ħadu sehem fil-proċess ta’ konsultazzjoni li kien seħħ fid-djoċesijiet. Ġie partikularment apprezzat il-fatt li f’ħafna nħawi tal-Amażonja l-Knisja hi preżenti permezz tal-intervent tan-nisa. Mhumiex ftit dawk in-nisa, partikularment reliġjużi, li huma responsabbli mit-treġija tal-komunitajiet Insara fl-imkejjen nieqsa mill-preżenza tal-presbiteru. Hu fid-dawl ta’ dan il-fatt li ntalab rikonoxximent formali tal-ħidma li l-mara diġà qed tagħmel fil-qasam tal-evanġelizzazzjoni u tal-pastorali bil-ħolqien ta’ ministeri apposta għan-nisa u fit-treġija tal-komunitajiet. F’dan il-kuntest, tressqet il-proposta għas-sehem tan-nisa fis-setgħa tat-tmexxija, li hi distinta mis-setgħa sagramentali. Mill-konsultazzjoni ta’ qabel is-Sinodu ħarġet ukoll it-talba ta’ ħafna għall-ammissjoni tal-mara għad-djakonat permanenti (ara par. 103). Dan kollu jindika li beda proċess li bih il-Knisja tista’ tikseb rostro feminino ikbar li jirrifletti wkoll il-wiċċ ta’ Marija, Kewkba tal-evanġelizzazzjoni.

Ifisser li għandna nevitaw li nillimitaw ruħna għal kunsiderazzjonijiet ta’ karattru funzjonali…

Iva. Inħoss li ħafna drabi d-diskors dwar il-mara fil-Knisja għad għandu togħma ta’ utilitarjaniżmu, bħallikieku lill-mara għandna nagħtuha iżjed spazju biss biex nindirizzaw ċerti urġenzi, meta jkun ħafna iżjed korrett u evanġeliku jekk lill-mara nagħrfulha dak li hu tagħha. Kienet tassew f’waqtha l-osservazzjoni tal-Papa Franġisku fid-diskors tal-għeluq tas-Sinodu meta qal li “jeħtieġ nirriflettu fuq xi jfisser ir-rwol tal-mara fil-Knisja. Meta naħsbu fir-rwol tal-mara fil-Knisja, qed naħsbu biss fil-parti funzjonali. Imma l-missjoni tagħha tmur ħafna lil hemm mill-funzjonalità”.

Is-Sinodu, mixtieq minn San Pawlu VI, żviluppa dejjem iżjed bħala strument ta’ smigħ tal-Poplu ta’ Alla u ta’ għajnuna lill-Maġisteru. Kif ninżlu iktar fil-fond ta’ dawn iż-żewġ dimensjonijiet preżenti wkoll fl-Episcopalis Communio?

F’din il-Kostituzzjoni Appostolika, il-Papa Franġisku joffrilna xi kriterji biex insaħħu l-proċess ta’ djalogu bejn l-isqfijiet u l-Poplu ta’ Alla u biex lil dan tal-aħħar niżgurawlu spazju akbar ta’ parteċipazzjoni fil-Knisja – proċess ta’ integrazzjoni ikbar bejn il-communio fidelium, il-communio episcoporum, u l-communio ecclesiarum. Fil-fatt, hu jafferma li mqar jekk jammetti li s-Sinodu tal-Isqfijiet hu essenzjalment miġemgħa episkopali li tiffavorixxi d-djalogu u l-kollaborazzjoni bejn l-isqfijiet u bejn l-isqfijiet u l-Isqof ta’ Ruma, dan m’għandux jinfired mill-Poplu ta’ Alla, għax “il-ħajja tal-Knisja u l-ħajja fil-Knisja hi għal kull Isqof il-kundizzjoni għat-tħaddim tal-missjoni tiegħu li jgħallem. Is-Sinodu tal-Isqfijiet għandu jsir dejjem strument ipprivileġġjat ta’ smigħ tal-Poplu ta’ Alla. Isqof li jgħix qalb il-fidili tiegħu għandu widnejh miftuħa biex jisma’ ‘dak li l-Ispirtu jgħid lill-Knisja’ u ‘leħen in-nagħaġ’ anki permezz ta’ dawk l-organiżmi djoċesani li għandhom il-ħidma li jagħtu parir lill-Isqof, fit-tisdiq ta’ djalogu leali u kostruttiv” (EC, 5). F’dan il-qafas toħroġ iżjed ċara d-dinamika tas-Sinodu: is-sensus fidei tal-universitas fidelium, il-ministeru ta’ tmexxija tal-Kulleġġ tal-Isqfijiet… u l-ministeru ta’ għaqda tal-isqof u tal-Papa (CTI, La sinodalita nella vita e nella missione della Chiesa, 64, cf. 72). Kif jafferma l-Papa Franġisku, fid-diskors tiegħu għall-ħamsin anniversarju mit-twaqqif tas-Sinodu tal-Isqfijiet, is-sinodalità “toffrilna l-qafas interpretattiv l-iżjed adatt biex nistgħu nifhmu l-istess ministeru ġerarkiku. Jekk nifhmu li, kif jgħid San Ġwann Griżostmu, ‘Knisja u Sinodu huma sinonimi’ – għax il-Knisja mhix ħlief il-Merħla ta’ Alla li tul il-mogħdijiet tal-istorja ‘timxi flimkien’ lejn Kristu l-Mulej – nifhmu wkoll li fi ħdanha ħadd ma jista’ jkun ‘ogħla’ minn oħrajn. Għall-kuntrarju, fil-Knisja hu meħtieġ li xi ħadd ‘jitbaxxa’ biex jaqdi lill-aħwa matul il-mixja”.