Il-Papa Ġwanni Pawlu II

jitlob quddiem il-Ħajt tal-Mewt f"Auschwitz fl-1 ta' Ġunju 1979

“TFAJTNI F’QIEGĦ IL-ĦOFRA”

ITTRA APPOSTOLIKA

TAL-PAPA ĠWANNI PAWLU II

EGĦLUQ IL-ĦAMSIN SENA MILL-BIDU TAT-TIENI GWERRA DINJIJA

27 ta’ Awwissu 1989

Lill-isqfijiet ħuti,

Lis-saċerdoti u lill-familji reliġjużi,

Lill-ulied kollha tal-Knisja, irġiel u nisa,

Lill-governanti,

Lill-bnedmin kollha ta’ rieda tajba.

Is-siegħa tad-dlamijiet

1.                 “Inti xħettni f’qiegħ il-ħofra, fid-dlamjiet, f’qiegħ l-art”. (Salm 88/87, 7). Kemm il-darba din l-għanja ta’ niket kbir ħarġet minn fomm eluf ta’ rġiel u nisa li, mill-ewwel ta’ Settembru 1939 sa tmiem is-sajf tas-sena 1945, ġew imġarrba minn waħda mit-traġedji l-aktar kiefra u inumani tal-grajja tal-bniedem!

L-Ewropa, meta kienet għadha xxukkjata b’dak li għamel ir-Reich, bil- qawwa kollha ħa jgħaqqad  miegħu ‘l-Awstrija, jaħtaf partijiet miċ-Ċekoslovakkja, u jaħdem l-Albanija, fl-ewwel jum ta’ Settembru tas-sena 1939, rat l-invażjoni tal-Polonja mill-punent mit-truppi ġermaniżi, u sbatax-il ġurnata wara, mill-lvant, mill-Armata Ħamra. Il qerda tal-eżerċitu polakk u l-martirju ta’ poplu sħiħ kellhom ikunu biss il-bidu ta’ kull ma kellhom iġarrbu ħafna popli tal-Ewropa u, imbagħad ukoll, ħafna popli oħra fil-ħames kontinenti tad-dinja.

Sa mis-sena 1940, il-ġermaniżi okkupaw in-Norveġja, id-Danimarka, l-Olanda, il-Belġju, u nofs Franza. Fl-istess żmien ukoll, l-Unjoni Sovjetika  li kienet ġa ħadet biċċa mill-Polonja, għaqdet magħha l-Estonja, ‘il-Latvja u ‘l Litwanja, ħadet il-Bessarabja mir-Rumanija u xi territorji wkoll mill-Finlandja.

Imbagħad, bħal nar qerriedi li jinxtered, ll-gwerra u t-traġedji tal-bnedmin li bil-fors iġġib magħha, xterrdu malajr ‘l hemm mill-Ewropa u ħakkmu d-dinja kollha. Min-naħa, il-Ġermanja u l-Italja wasslu l-ġlied fil- Balkani u fil-pajjiżi afrikani tal-Mediterran, waqt li r-Reich f’daqqa waħda beda invażjoni tar-Russja. Fl-aħħarnett, bil-ħerba ta’ Pearl Harbour, il-Ġappun daħħal fil-ġwerra, bi sħab ma’ l-Ingilterra, l-Istati Uniti ta’ l-Amerika. Hekk intemmet is-sena 1941.

Id-dinja kellha tistenna sas-sena 1943 biex l-istorja tal-gwerra tieħu rotta ġdida, għaliex l-kontro-offensiva russa biex teħles il-belt ta’ Stalingrad mill-morsa tal-Ġermaniżi rnexxiet. Il-qawwiet tal-alleati min-naħa u s-suldati sovjetiċi min-naħa l-oħra, bi glied mill-aktar akkanit, li ħoloq tbatijiet tal-biża għal eluf ta’ eluf ta’ ċittadini bla ebda difiża għalihom, mill-Eġittu sa Moska, irnexxilhom jirbħu l-Ġermanja. Din fit-8 ta’ Mejju 1945, ċediet bla ebda kondizzjoni.

Iżda l-gwerra kompliet sejra fil-Paċifiku, Biex jiġi mħaffef it-tmiem tagħha fil-bidu tax-xahar ta’ Awissu ta’ dik is-sena, intefgħu żewġ bombi atomiċi fuq il-bliet ġappuniżi ta’ Hiroshima u Nagasaki. L-għada ta’ din il-ġrajja tal-biża’, il-Ġappun ukoll ċeda. Kien l-10 ta’ Awwissu 1945.

Ebda gwerra oħra ma stħoqqilha tissejjaħ “dinjija”. Kienet ukoll gwerra totali, għaliex ma rridux ninsew li, barra l-ġlied fuq l-art kien hemm ukoll kullimkien ġlied fl-ajru u ġlied fuq l-ibħra kollha tad-dinja. Bliet sħaħ ġew meqruda bla ħniena, u twerwru l-popolazzjonijiet tagħhom u ġarrbu niket kbir u miżerja liema bħala. Ruma stess ġiet mhedda, u kien il-Papa Piju XII li ħeles din il-belt milli tkun kamp ta’ battalji ħorox.

Din hi d-dehra tal-biża’ tal-ġrajjiet li qed infakkru llum, ġrajjiet li wasslu għall-mewt ta’ ħamsa u hamsin miljun nies, li wasslu għall-firda fost dawk li rebħu l-gwerra, u għall-ħtieġa tal-bini mill-ġdid tal-Ewropa.

Niftakru

2.                 Ħamsin sena wara din it-tieni gwerra dinjija, hu dmir tagħna niftakru f’dawn il- ġrajjiet, quddiem Alla, biex nagħtu ġieh lil dawk li mietu, u nuru s-sogħba tagħna ma’ dawk kollha li ġew imġarrba f’qalbhom u f’ġisimhom mill-kefrija ta’ din il-gwerra, billi naħfru għal kollox l-offiżi li saru.

Fil-ħerqa tiegħi għall-Knisja u fit-tħassib tiegħi għall-ġid tal-bnedmin kollha, ma stajtx inħalli għaddejja din it-tifkira mingħajr ma nistieden lill-isqfijiet ħuti, lis-saċerdoti, lill-insara kollha u l-bnedmin kollha ta’ rieda tajba, ħa jaraw kif din il-gwerra waslet biex iġġib id-desolazzjoni kbira u tkasbir u stmerrija sħiħa tal-bniedem.

Inħoss li hu dmir tiegħi nuri x’tagħlim għandu dan l-imgħoddi għalina, biex qatt aktar ma jseħħu dawk il-kważi li jistgħu jqabbdu mill-ġdid gwerra kiefra bħal dik li qed infakkru.

Kulħadd jaf illum, mill-esperjenza, li qsim arbitrarju ta’ nazzjon jew ieħor, iċ-ċaqliq bilfors ta’ popolazzjonijiet sħaħ, it-tkattir bla rażan tal-armi tal-gwerra, l-użu bla ebda kontroll ta’ armi tal-gwerra mill-aktar sofistikati , it-tkasbir tad-drittijiet l-aktar fondamentali tal-persuni u tan-nazzjonijiet, in-nuqqas tal-ħarsien ta’ mġieba xierqa fir-relazzjonijiet internazzjonali, bħalma hi l-imposizzjoni ta’ ideoloġiji totalitarji, ma jistgħux ma jwasslux għar-rovina tal-familja tal-bnedmin.

Il-ħidma tas-Santa Sede

3.                 Mill-bidu tal-pontifikat tiegħu, fit-2 ta’ Marzu 1939, il-Papa Piju XII qatt ma naqas jagħmel appelli għall-paċi; kulħadd kien jaqbel li kien hemm theddida kbira ghaliha. Ftit ġranet qabel beda l-ġlied, fl-24 ta’ Awissu 1929, il-Papa kien tenna kliem ta’ twissija, kliem li għadu jinstema’ sa llum: “Se ddoqq siegħa tal-biża għall-familja kollha tal-bnedmin... Il-periklu hu fil-qrib, iżda għad hemm żmien. Xejn ma hu mitluf bil-paċi. Kollox jista’ jintilef bi gwerra”. [1]

Iżda ħadd ma ta każ tat-twissija ta’ dan il-Papa kbir u t-tiġrib seħħ. Is-Santa Sede, meta ma rnexxiliex tagħti s-sehem tagħha ħa tiġi evitata l-gwerra, għamlet dak li setgħet biex ma tinxteridx. Il-Papa, u dawk kollha li kellu mseħbin miegħu, ħadmu bla heda, sew fuq livell diplomatiku u sew fuq livell umanitarju, mingħajr ma ħallew lil ħadd jiġbidhom favur naħa jew l-oħra, fi gwerra li ġabet kontra xulxin popli ta’ ideoloġiji differenti. F’din il-ħidma, ħsiebhom kien ukoll li ma jħarxux s-sitwazzjoni u jipperikolaw il-qagħda ta’ popolazzjonijiet li kienu għaddejjin minn provi kbar ħafna. Nisimgħu x’qal il-Papa Piju XII dwar dak li kien qed jiġri fil-Polonja; qal dan id-diskors: “Imissna nikkundannaw bi kliem mill-aktar aħrax ħwejjeġ bħal dawn, iżda ħaġa waħda ġgiegħelna ma nagħmlux dan għax nafu li jekk nitkellmu, inħarxu aktar il- qagħda ta’ dawn l-insejknin”. [2]

Ftit xhur wara l-Konferenza ta’ Yalta (4-11 ta’ Frar 1945), l-għaqda li ntemmet il-gwerra fl-Ewropa, il-Papa Piju XII fit-2 ta’ Ġunju 1945, f’diskors lill-Kulleġġ tal-Kardinali, ma naqasx li jaħseb fuq il-ġejjieni tad-dinja u jitlob biex jirbaħ is-sewwa: in-nazzjonijiet, b’mod speċjali n-nazzjonijiet mhux kbar, u n-nazzkonijiet żgħar ukoll, qed jitolbu li jkollhom rajhom f’idejhom. Jistgħu  jiġu mwasslin biex fl-interess tal-ġid ta’ kulħadd, jaċċettaw bil-qalb kollha, rabtiet li jġibu tibdil fid-drittijiet tagħhom bħala nazzjonijiet sovrani. Iżda wara li jkunu taw sehemhom, u sehem kbir, ta’ sagrifiċċji, biex tinqered sistema ta’ vjolenza brutali, għandhom id-dritt kollu li ma jaċċettawx l-imposizzjoni  ta’ sistema politiku u kulturali li l-kotra l-kbira tal-popolazzjonijiet tagħhom ma jriduhx... Fil-fond tal-kuxjenza tagħhom il-popli kollha jħossu, li l-mexxejja tagħhom jitilfu kull ġieh jekk, imġenna bil-ħsieb li l-forza dejjem tirbaħ, ma jħallux jirbaħ id-dritt u s-sewwa.” [3]

Il-bniedem mistmerr u mkasbar

4.                 Din “ir-rebħa ta’ dak li hu dritt u sewwa” hija l-aqwa garanzija għar-rispett tal-persuna tal-bniedem. Issa, aħna u naħsbu f’dawn is-sitt snin tal-biża’, ma nistgħux ma nitkexkxux bl-istmerrija u t-tkasbir li ġarrbu l-bnedmin f’dak iż-żmien.

Barra t-tiġrif materjali, il-qerda tar-riżorsi tal-biedja u tal-industrija fil-pajjiżi mħarrbtin mill-ġlied u mid-distruzzjonijiet, li waslu għall-qerda nukleari ta’ żewġt ibliet ġappuniżi, irridu nżidu wkoll il-massagri li saru u l-miżerja li xterdet ma’ kullimkien.

Fi ħsiebi għandi, b’mod speċjali, x-xorti kiefra li messet il-popolazzjonijiet li jgħixu fil-pjanura l-kbira tal-lvant tal-Ewropa. Jien stess kont xhud  ta’ din ix-xorti li qanqlitni ħafna, xhud ma’ ġenb l-isqof ta’ Krakow, Mons. Adam Stefan Sapieha. Dak  li l-awtoritajiet okkupanti kienu jippretendu jieħu bit-tkasbir u b’mistmerrija kbira tal-bniedem, kien qed jolqot b’mod l-aktar brutali lil dawk li kienu kontrihom u lil dawk ukoll li kienu biss sospettati b’dan, waqt li n-nisa, it-tfal u x-xjuħ kienu jġarrbu kontinwament kull xorta ta’ umiljazzjoni.

Lanqas ma għandha tintesa t-traġedja taċ-ċaqliq bil-fors ta’ popolazzjonijiet sħaħ, mitluqin fit-triqat tal-Ewropa, ifittxu kenn x’imkien, ifittxu l-għajxien, esposti għal kull xorta ta’ perikoli.

B’mod speċjali rridu nsemmu l-priġunieri tal-gwerra, li, isolati, mneżżgħin minn kollox, u umiljati, wara li ġarrbu l-kefrija tal-ġlied, kellhom huma wkoll iħallsu prezz ieħor għoli ħafna.

U fl-aħħarnett hu dmir ukoll li nfakkru li l-gvernijiet li ġew imposti minn dawk li okkupaw il-pajjiżi tal-Ewropa tan-nofs u tal-lvant daħħlu ħafna miżuri ripressivi u taw għadd kbir ta’ kundanni għall-mewt biex jaħkmu sewwa popolazzjonijiet li ma riedux jaċċettaw l-okkupazzjoni ta’ pajjiżhom.

Il-persekuzzjoni tal-Lhud

5.                 Iżda  fost il-ħafna miżuri ta’ stmerrija u ta’ tkasbir tal-bniedem, hemm waħda li tibqa dejjem ta’ diżunur kbir u ta’ mistħija għall-familja kollha tal-bnedmin: il-kefrija, imwettqa bi pjan maħsub sewwa, kontra l-poplu Lhudi.

Is-“soluzzjoni finali għall-problema tal-Lhud”, maħsuba minn ideoloġija ta’ ġenn, wasslet biex il-Lhud iġarrbu privazzjonijiet  u krudeltajiet li bilkemm tista’ timmaġinahom. Għall-ewwel il-Lhud ġarrbu kull xorta ta’ moħqrija u diskriminazzjoni, imbagħad  ġew meqruda b’miljuni, fil-kampijiet li twaqqfu għall-qerda tagħhom.

Il-Lhud tal-Polonja, aktar mill-Lhud l-oħra, għaddew minn dan il-kalvarju: il-kefrija li seħħet fl-assedju tal-getto ta’ Varsavja, u l-kampijiet ta’ konċentrament ta’ Auschwitz, ta’ Madjanek, u ta’ Treblinka, ebda bniedem qatt ma wasal biex bla ebda mod jimmaġinaha.

Irridu ngħidu wkoll li dan il-ġenn wassal ukoll għall-qerda ta’ ħafna gruppi oħra li l-ħtija tagħhom kienet biss li ma kienux bħal dawk li okkupawlhom pajjiżhom, jew kienu irvellaw kontrihom.

Fl-okkażjoni ta’ din it-tifkira ta’ ġrajja tal-biża, nerġa’ nagħmel appell  lill-bnedmin kollha, biex jegħelbu l-preġudizzji tagħhom u jeħduha kontra kull sura ta’ razziżmu, huma u jagħarfu li kull bniedem għandu d-dinjita’ personali tiegħu, li f’kull bniedem hemm it-tajjeb, biex dejjem aktar iħossu li huma parti mill-familja tal-bnedmin li Alla riedha u għaqqadha sa minn dejjem.

Nixtieq hawn intenni bil-qawwa kollha li l-ostilita’ u l-mibegħda għall-Lhud  huma għal kollox kuntrarji għall-fehma nisranija tad-dinjita’ tal-bniedem.

It-tiġrib tal-Knisja Kattolika

6.                 Il-paganeżimu ġdid, u s-sistemi marbutin miegħu, tħarrxu sewwa kontra l-Lhud, iżda bl-istess mod tħarxu wkoll kontra l-Kristjaneżmu, li bit-tagħlim tiegħu kien sawwar ruħ l-Ewropa. Permezz tal-persekuzzjoni ta’ dak il-poplu li “ minnu, skond il-ġisem, ħareġ Kristu” (ara Rum. 9,5), l-Evanġelju li jħabbar li l-ulied kollha ta’ Alla għandhom l-istess dinjita’, ġie mżeblah.

Il-Papa ta’ qabli,  Piju XI, tkellem bħas-soltu b’mod l-aktar ċar meta, fl-enċiklika, “Mit brennender Sorge” qal: “Min iqis  ir-razza jew il-poplu jew l-Istat, jew xi sura minn l-istat  bħala dawk li fihom tinsab is-setgħa u l-elementi l-oħra kollha fundamentali tas-soċjeta tal-bniedem.... u jarahom bħala regola  suprema ta’ kollox, tal-valuri reliġjużi wkoll, u jagħmilhom allat għax jagħtihom il-qima li tingħata lill-idoli, ikun jaqleb ta’ taħt fuq u jbiddel l-ordni li Alla ħalaq u ried”. [4]

Minn din il-pretensjoni ta’ l-ideoloġija nazzjonalsoċjalista ma ħelsuhiex  lanqas il-knejjes, u b’mod speċjali l-Knisja Kattolika, li, kemm qabel u kemm matul il-gwerra, għaddiet mill-passjoni tagħha. Xortiha żgur ma kinitx aħjar f’dawk il-pajjiżi fejn ġiet imposta l-ideoloġija marxista tal-materjaliżmu djalettiku.

Iżda għandna nroddu ħajr lil Alla għal tant u tant xhieda, magħrufin u mhux magħrufin, li f’dawk iż-żminijiet ta’ tiġrib, bil-kuraġġ kollu u bla biża’ stqarrew il-fidi tagħhom, għarfu jopponu l-arbitrju ta’ min jiċħad lil Alla u ma ċedewx quddiem il-forza.

Totalitariżmu u reliġjon

7.                 Dan għaliex, fl-aħħar mill-aħħar, il-paganeżimu nazista u d-domma marxista, jaqblu fil-fatt li huma ideoloġiji totalitarji, li jfittxu li jkunu sura ta’ reliġjon flok ir-reliġjonijiet l-oħra.

Qabel ħafna is-sena 1939, f’xi oqsma tal-kultura tal-Ewropa, bdiet tidher ix-xewqa li jitwarrab Alla u d-dehra tiegħu mix-xefaq tal-bniedem. Bdew igħallmu dan lit-tfal, sa minn ċkunithom.

L-esperjenza wrietna li l-bniedem, imħolli fis-setgħa biss tal-bniedem, midrub fit-tamiet reliġjużi tiegħu, malajr isir biss numru jew oġġett, biss xi ħaġa li wieħed igħodd. Min-naħa l-oħra, ebda żmien fil-ġrajja tal-bniedem ma kien meħlus għal kollox mill-periklu li l-bniedem jingħalaq fih innifsu, u mimli bih innifsu jaħseb li ma għandu bżonn ta’ ħadd. Dan il-periklu fi żmiennna kiber daqskemm il-qawwa ta’ l-armi u t-teknika wasslu l-bniedem ta’ llum biex jaħseb li hu waħdu hu s-sid tan-natura u tal-istorja. Din hi r-raġuni ta’ l-esaġerazzjonijiet  li seħħu u qed nikkundannaw.

Il-fond li fih niżlet ħamsin sena ilu bl-isterrija ta’ Alla – u għalhekk tal-bniedem ukoll – iġiegħelna naraw x’qawwa għandu “il-Prinċep ta’ din id-dinja” (Ġw. 14, 30), li jista jqarraq il-kuxjenza bil-gideb, bl-istmerrija tal-bniedem, bil-qima tal-qawwa u tas-setgħa. Illum qed niftakru f’dan kollu u qed naħsbu f’dawn l-estremiżmi li fihom jista’ jasal il-bniedem meta jħalli ‘l Alla u l-ħarsien ta’ kull liġi morali traxxendentali.

Ir-rispett tad-drittijiet tal-popli

8.                  Dak li hu veru għall-bniedem hu veru wkoll għall-popli. Meta nfakkru l-ġrajjiet tas-sena 1939, inkunu nfakkru li l-aħħar gwerra dinjija wasslet għall-qerda kemm tad-drittijiet tal-popli u kemm tad-drittijiet tal-persuni. Dan fakkartu l-bieraħ, meta kellimt il-Konferenza Episkopali Polakka.

Ma jistax ikun hemm paċi jekk id-drittijiet tal-popli kollha – speċjalment dawk li jistgħu jintlaqtu malajr – ma jkunux rispettati. Id-dritt internazzjonali bħala pedament għandu l-prinċipju li l-istati kollha għandhom jkunu rispettati l-istess, li kull poplu għandu jiddeċiedi hu nnifsu l-ġejjieni tiegħu u li l-popli kollha jaħdmu flimkien b’mod ħieles għall-ġid tal-familja kollha tal-bnedmin.

Jeħtieġ li ma jerġax ikun hemm dik il-qagħda li fiha sabet ruħha l-Polonja fl-1939, meta ġie imħarrbta u mfarrka kif għoġobhom dawk li nvadewha bla ebda skruplu ta’ xejn. Hawn ma jistax ikun li ma naħsbux f’dawk il-pajjiżi li għad ma kisbux l-indipendenza sħiħa tagħhom, u f’dawk il-pajjiżi li huma mheddin li jitilfuha. Hawnhekk f’dawn il-ġranet, hemm bżonn insemmu l-każ tal-Libanu, fejn qawwiet magħqudin flimkien, qed ifittxu l-interessi proprji tagħhom, u m’humiex jaħsbuha darbtejn li qed jipperikolaw l-istess eżistenza ta’ nazzion.

Ma ninsewx li l-Organizzazzjoni tal-Ġnus Magħquda twaqqfet, wara t-tieni gwerra dinjija, bħala mezz ta’ djaloġu u ta’ paċi, mibni fuq il-ħarsien tal-prinċipju li l-popli kollha għandhom l-istess drittijiet, lkoll daqs xulxin.

Id-diżarm

9.                 Waħda mill-kundizzjonijiet biex il-bniedem “igħixu flimkien” huwa d-diżarm.

It-tiġrib tal-biża’ li għaddew minnu s-suldati u l-popolazzjoni ċivili tul l-aħħar gwerra dinjija, ma jistgħux ma jġiegħelux ‘il dawk li huma responsabbli f’kul nazzjon biex jagħmlu kull ma jistgħu ħalli bla telf ta’ żmien jaslu għall-proċessar ta’kooperazzjoni, ta’ kontrol u ta’ diżarm, b’mod li jwassal biex ma jkunx hemm aktar ħsieb li se tinqala’ xi gwerra. Min sejjer illum jiġġustifika l-użu ta’ armamenti ta’ gwerra mill-aktar kiefra, li joqtlu n-nies u jeqirdu kull ma għamlu, biex ikun hemm soluzzjoni għal xi problema bejn l-istati? Kif kelli okkażjoni ngħid: “Il-gwerra fiha nfisha hi haġa bla raġuni... il-prinċipju morali għal soluzzjoni paċifika tal-konflitti hija t-triq waħdanija li tixraq lill-bniedem...” [5]

Hu għalhekk li ma nistgħux ma nieħdux pjaċir bin-negozjati li qed isiru dwar diżarm nukleari u konvenzjonali u dwar projbizzjoni sħiħa tal-armi kimiċi u ta armi oħra. Is-Santa Sede kemm-il darba tenniet li tqis bħala ħaġa meħtieġa li n-nazzjonijiet kollha jaslu li jkollhom għadd ta’ armamenti mill-inqas li jista’ jkun skond ma jkun meħtieġ għas-sikurezza u d-difiża tagħhom.

Kull ma qed isir u qed jimliena bit-tama jista’ jirnexxi biss jekk ikun mwettaq u msieħeb mar-rieda li tissaħħaħ ukoll kooperazzjoni f’oqsma oħra, u l-aktar fl’oqsma tal-ekonomija u tal-kultura. L-aħħar laqgħa tal-Konferenza għas-sikurezza u l-kooperazzjoni fl-Ewropa, li saret dan l-aħħar f’Pariġi dwar “id-dimensjoni umana”, laqgħet ix-xewqa li ntweriet minn pajjiżi taż-żewġ naħat tal-Ewropa, kullimkien jerġa jitwaqqaf ir-reġim tal-Istat tad-dritt. Din is-sura ta’ Stat milli jidher, hi l-aħjar garanzija għad-drittijiet tal-persuna, tad-dritt ukoll għall-liberta reliġjuża: ir-rispett ta’ dan id-dritt hu element ma hemmx ieħor bħalu għall-paċi soċjali u internazzjonali.

L-edukazzjoni taż-żgħażagħ

10.              Mgħallmin mill-isbalji u t-triqat ħżiena li qabdu fl-imgħoddi, in-nies tal-Ewropa ta’ llum huma fid-dmir li jagħtu liż-żgħażagħ sura ta’ ħajja u ta’ kultura ispirata mis-solidarjeta u l-istima għal xulxin. F’dan, il-Kristjaneżmu, sawwar hekk fil-fond il-valuri spiritwali tal-Ewropa, għandu jkun għajn ta ispirazzjoni li ma tiġi nieqsa qatt: it-tagħlim tal-Kristjaneżmu dwar il-persuna maħluqa xbieha ta’ Alla ma jistax ma jgħinx l-iżvilupp ta’ umaneżimu mġedded.

Fid-dibattitu soċjali, li ma jistax ma isirx, dibattitu fejn jiġu diskussi fehmiet differenti tas-soċjeta’, l-adulti jridu jagħtu eżempju ta’ rispett għal xulxin billi jagħarfu dik il-parti tal-verita’ li jkun hemm fl-oħrajn.

F’kontinent  fejn il-kuntrasti m’humiex ftit, jeħtieġ li n-nies, ir-razez u l-pajjiżi ta’ kultura, ta’ reliġjon u ta’ sistema soċjali differenti, jitgħallmu kontinwament mill-ġdid jaċċettaw lil xulxin.

L-edukaturi u l-mass media f’dan għandhom ħidma fondamentali. Iżda  kollna ngħidu li l-edukazzjoni għar-rispett tad-dinjita’ tal-persuna maħluqa xbieha ta’ Alla ma tantx qed iġibuha ‘l quddiem l-ispettakoli ta’ vjolenza u ta’depravazzjoni li jxandru l-mezzi kollha ta’ komunikazzjoni soċjali: il-kuxjenzi taż-żgħażagħ li għandhom qed jissawwru jinsabu mħawwdin u s-sens morali tal-adulti hu mdallam.

Il-moralita’ tal-ħajja pubblika

11.             Il-ħajja pubblika ma tistax tibfatam mill-kriterji tal-moralita’. Il-paċi nxtered l-ewwelnett fil-qasam tal-valuri umani li ċ-ċittadini u l-popli jridu jgħixu u jgħaddu lil ta’ warajhom. Meta tiġi fix-xejn il-moralita’ ta’ nazzjon, kollox jista’ jiġri.

It-tifkira ħajja tal-imgħoddi għandha twassal lin-nies ta’ żmienna biex joqogħdu attenti għall-abbużi li jistgħu jsiru bil-liberta’ li l-ġenerazzjoni tagħna nkisbet b’tant sagrifiċċji. Il-qagħda ta’ paċi li qed ingawdu hi mibnija fuq pedament  dgħajjef ħafna, u tista’ tiġi fix-xejn jekk fil-kuxjenzi tan-nies terġa tinbet il-mibegħda ta’ razza għall-oħra, l-istmerrija tal-barrani, it-twarrib tal-morda u ix-xjuħ, l-emarġinazzjoni tal-foqra u l-użu tal-vjolenza minn individwi jew  minn gruppi.

Hu dmir iċ-ċittadini jagħarfu jagħżlu fost oħrajn dawk is-suġġerimenti politiċi li jkunu ġejjin mir-raġuni u ispirati minn valuri morali, u huwa dmir l-istati jaraw kif jiġu megħluba l-kawżi kollha li jwasslu għall-eżasperazzjoni u għall-insof-ferenza ta’ grupp jew ieħor  li jsib ruħu f’qabda ta’ żvantaġġ fis-soċjeta.

Appell lill-Ewopa

12.             Lilkom, nies tal-Gvern u responsabbli tan-nazzjonijiet, ngħidilkom għal darb’oħra li jien għal kollox konvint li r-rispett ta’ Alla  u r-rispett tal-bniedem imorru pass pass flimkien. Huma l-prinċipju assolut li jwassal biex l-istati u l-blokki politiċi jmorru ‘l hemm mill-antagoniżmu ta’ bejniethom.

Ma nistgħux ninsew, b’mod speċjali, l-Ewropa fejn bdiet din il-gwerra ta’ biża’ u għal sitt snin sħaħ għexet tassew “passjoni” li rvinatha u xerditilha  demmha kollu. Sa mis-sena 1945 rajna jsiru sforzi ta’ min ifaħħarhom u li

kellna sehem fihom, sforzi li wasslu biex illum jintemm il-bini mill-ġid materjali u  spiritwali tal-Ewropa.

Il-bieraħ dan il-kontinent wassal il-gwerra fid-dinja kollha; illum hu dmiru “jibni l-paċi”. Nittama li dan il-messaġġ ta’ umaneżimu u ta’ liberazzjoni, li l-Ewropa wirtet mill-istorja nisranija tagħha, jagħti l-ħajja lill-ġnus ta’ l-Ewropa u jkompli jinxtered mad-dinja kollha.

Iva, Ewropa, kulħadd qed iħares lejk, int li dejjem għandek xi ħaġa x’tgħid wara t-tiġrib ta’ dawk is-snin li ħarqu d-dinja: iċ-ċivilta vera m’hijiex il-forza imma hi l-frott tar-rebħa fuqna nfusna, fuq Is-setgħat tal-inġustizzja, ta l-egoiżmu, u tal-mibegħda, setgħat li jistgħu jaslu biex iħassru d-dehra tal bniedem!

Kelmtejn lill-Kattoliċi

13.             Jiina u ntemm dan il-messaġġ nixtieq ngħid b’mod speċjali kelmtejn lir-ragħajja u l-insara tal-Knisja Kattolika.

Għadna kemm fakkarna gwerra li ġabet tant imwiet fid-dinja, gwerra li kellha l-bidu tagħha f’kontinent li għandu tradizzjoni nisranija.

Din il-ħaġa ma tistax ma ġġiegħelniex nagħmlu eżami tal-kuxjenza dwar is-sura tal-evangeliżżazzjoni tal-Ewropa. It-tiġrif tal-valuri nsara, li għenu l-iżbalji tal-bieraħ, għandu jġiegħelna noqogħdu attenti għal kif illum l-Evangelju qed jiġi mħabbar u kif qegħdin ngħixuh.

Għandna ngħidu li f’ħafna oqsma tal-ħajja tiegħu l-bniedem ta’ llum jaħseb, igħix u jaħdem qisu ma hemmx Alla. Hawnhekk għandna l-istess perikolu tal-bieraħ: il-bniedem mogħti lis-setgħa tal-bniedem.

Waqt li l-Ewropa qed taħseb tagħti lilha nfisha dehra ġdida, waqt li qed ikun hemm żviluppi posittivi f’ċerti pajjiżi ta’ l-Ewropa tan-nofs u tal-lvant, u waqt dawk li huma responsabbli tan-nazzjonijiet qegħdin jaħdmu dejjem aktar bejniethom biex isolvu l-ħafna problemi kbar tal-bniedem, Alla qed isejjaħ il-Knisja tiegħu biex tagħti sehemha għall-miġja ta’ dinja fejn il-bnedmin ikunu aktar aħwa ta’ xulxin.

Flimkien mal-knejjes insara l-oħra, minkejja n-nuqqas ta’ għaqda sħiħa bejnietna, nixtiequ nerġgħu ngħidu lid-dinja ta’ llum, li l-bniedem hu tassew bniedem, meta jagħraf li hu ħolqien ta’ Alla; li l-bniedem jagħraf id-dinjita’ tiegħu biss meta jagħraf fih innifsu u fl-oħrajn l-id ta’ Alla li ħalqu xbieha tiegħu; li hu kbir daqskemm jagħmel ħajtu tweġiba għall-imħabba ta’ Alla u jkun lest jaqdi ‘l ħutu.

Alla ma jaqtax qalbu mill-bniedem. Insara ħuti, lanqas aħna ma għandna naqtgħu qalbna mill-bniedem, għaliex nafu li l-bniedem hu dejjem aqwa mill-iżbalji u l-ħtijiet tiegħu.

Aħna u niftakru fil-kliem li darba tenna l-Mulej: “Henjin dawk li jġibu l-paċi” (Mt. 5,9), nixtiequ nistiednu l-bnedmin kollha ħa jaħfru lil xulxin u jkunu lesti jaqdu ‘l xulxin f’ġieh dak li f’ġismu, qered il-mibegħda ta’ bejniethom (ara Ef. 2,16).

Nafda f’idejn Marija, is-Sultana tal-paċi, il-familja kollha tal-bnedmin, u nħalli għall-interċessjoni tagħha ta’ Omm il-ġrajja li aħna stess qed nagħmlu.

Biex id-dinja ma ġġarrabx aktar id-disumanita’ u l-eħmil tal-barbari, li ħarbtuha ħamsin sena ilu, inħabbru, bla ma negħjew qatt, lil Sidna Ġesu’ Kristu li permezz tiegħu ksibna “l-ħbiberija ma’ Alla” (ara Rum. 5, 11) rahan tar- rikonċiljazzjoni tal-bnedmin kollha ma’ xulxin.

Mill-Vatikan, is-27 ta’ Awissu 1989, fil-ħdax-il sena tal-Pontifikat

Ioannes Paulus pp II