Sinjuri Kardinali,
Għeżież ħuti Isqfijiet u saċerdoti,
Ħuti,
Minn qalbi nsellem lil kull wieħed minnkom u nesprimi l-ħajr sinċier tiegħi lileK, Kardinal Stella, u lill-Kongregazzjoni għall-Kleru, li stednuni nieħu sehem f’dan il-Konvenju, ħamsin sena wara l-promulgazzjoni tad-Digrieti konċiljari Optatam totius u Presbyterorum ordinis.
Skużawni li kelli nibdel il-pjan oriġinali, li kien li niġi jien għandkom, imma stajtu taraw li ma kienx hemm żmien u anki hawn wasalt tard!
M’aħniex nitkellmu fuq “rievokazzjoni storika”. Dawn iż-żewġ Digrieti huma żerriegħa, li l-Konċilju xeħet fl-għalqa tal-ħajja tal-Knisja; matul dawn il-ħames deċennji din kibret, saret xitla li twarrad, ċertament b’xi werqa niexfa, imma fuq kollox b’ħafna ward u frott li jsebbħu l-Knisja tal-lum. Hu u jħares lura lejn il-mixja li saret, dan il-Konvenju wera x’kien dan il-frott u serva ta’ riflessjoni ekkleżjali f’waqtha fuq il-ħidma li jonqos issir f’dan il-qasam hekk essenzjali għall-Knisja. Għad fadal ħafna xi jsir!
Optatam totius u Presbyterorum ordinis ġew imfakkra flimkien, bħaż-żewġ partijiet ta’ realtà waħda: il-formazzjoni tas-saċerdoti, li naqsmuha f’inizjali u permanenti, imma li hi għalihom esperjenza unika ta’ dixxipulat. Mhux ta’ b’xejn, il-Papa Benedittu, f’Jannar 2013 (Motu propju Ministrorum institutio) ta forma konkreta, ġuridika, lil din ir-realtà, u ħalla f’idejn il-Kongregazzjoni għall-Kleru l-kompetenza fuq is-seminarji wkoll. Hekk, l-istess Dikasteru jista’ jibda jieħu ħsieb il-ħajja u l-ministeru tal-presbiteri sa mill-mument li fih jidħlu fis-seminarju, u jħabrek biex issir promozzjoni tal-vokazzjonijiet u jiġu kkurati, u hekk tista’ twarrad fil-ħajja ta’ saċerdoti qaddisa. Il-mixja ta’ qdusija ta’ saċerdot tibda fis-seminarju!
Ladarba l-vokazzjoni għas-saċerdozju hi don li Alla jagħmel lil xi wħud għall-ġid ta’ kulħadd, nixtieq naqsam magħkom xi ħsibijiet, u nibda propju mir-relazzjoni bejn is-saċerdoti u l-persuni l-oħra, skond dak li naqraw f’nru 3 tal-Presbyterorum ordinis, fejn insibu kompendju ċkejken ta’ teoloġija tas-saċerdozju, meħud mill-Ittra lil-Lhud: “Il-Presbiteri, meħudin minn fost il-bnedmin u mqegħdin għall-bnedmin f’dak li jmiss lil Alla biex joffru doni u sagrifiċċji għad-dnubiet, jgħaddu ħajjithom bħal aħwa mal-bqija tal-bnedmin”.
Ejjew naħsbu fuq dawn it-tliet mumenti: “meħudin minn fost il-bnedmin”, “mqegħdin għall-bnedmin”, preżenti “mal-bqija tal-bnedmin”.
Is-saċerdot hu bniedem li jitwieled f’kuntest uman partikulari; hemm hu jirċievi l-ewwel valuri, jixrob l-ispiritwalità tal-poplu, jidra r-relazzjonijiet. Anki s-saċerdoti għandhom storja, m’humiex “fungi” li jitfaċċaw fid-daqqa u l-ħin fil-Katidral dak in-nhar ta’ l-Ordinazzjoni tagħhom. Importanti li dawk responsabbli mill-formazzjoni u l-istess saċerdoti jiftakru u jagħrfu jżommu f’moħħhom din l-istorja personali matul il-mixja ta’ formazzjoni. F’jum l-ordinazzjoni dejjem ngħid lis-saċerdoti, lis-saċerdoti ġodda: Ftakru mnejn ġejtu magħżula, minn qalb il-merħla, tinsewx lil ommkom u lil nannitkom! Dan qalu Pawlu lil Timotju, u ngħidu jiena l-lum ukoll. Dan ifisser li ma tistax tkun qassis u taħseb li l-formazzjoni tiegħek ħadtha f’xi laboratorju, le; tibda mill-familja bit-“tradizzjoni” tal-fidi u bl-esperjenza kollha tal-familja. Jeħtieġ li tiġi personalizzata, għax hi l-persuna konkreta li qed tiġi msejħa għad-dixxipulat u għas-saċerdozju, u f’kull każ trid iżżomm f’moħħha li Kristu waħdu hu l-Imgħallem li warajh għandha timxi u bħalu għandha ssir.
F’dan is-sens, nieħu gost niftakar f’dak iċ-“ċentru ta’ pastorali vokazzjoni” fundamentali li hi l-familja, knisja tad-dar u l-ewwel post fundamentali ta’ formazzjoni umana, fejn tista’ titnissel fiż-żgħażagħ ix-xewqa għal ħajja bħala mixja vokazzjonali, li wieħed jimxi b’impenn u ġenerożità.
Fil-familja u fil-kuntesti l-oħra kollha komunitarji – skola, parroċċa, għaqdiet, gruppi ta’ ħbieb – nitgħallmu ngħixu f’relazzjoni ma’ persuni konkreti, inħallu tagħġinna r-relazzjoni tagħna magħhom, u nsiru dak li aħna anki grazzi għalihom.
Saċerdot tajjeb, mela, hu qabel xejn bniedem bl-umanità tiegħu, li jaf x’inhi l-istorja tiegħu, bl-għana u l-ġrieħi tagħha, u li tgħallem jagħmel paċi magħha, u laħaq is-serenità fil-fond tal-qalb tiegħu, li għandu jkollu d-dixxiplu tal-Mulej. Il-formazzjoni umana għalhekk hi meħtieġa għas-saċerdoti, biex jitgħallmu ma jħallux il-limiti tagħhom jitilgħu fuq rashom, imma pjuttost jaraw li t-talenti tagħhom jagħtu l-frott.
Saċerdot li qalbu hi fil-paċi jagħraf ixerred is-serenità madwaru, anki fil-mumenti ta’ wġigħ, u jgħaddi l-ġmiel tar-relazzjoni ma’ Alla. Min-naħa l-oħra, m’hix ħaġa normali li saċerdot ikun spiss imdejjaq, nervuż jew żorr; m’hux sew u ma jagħmilx ġid, la lill-qassis, lanqas lill-poplu tiegħu. Imma jekk int marid, nervuż, mur għand it-tabib! Għand it-tabib spiritwali u għand it-tabib tal-klinika: jagħtuk il-pilloli li jagħmlulek tajjeb, it-tnejn li huma! Imma ħudu paċenzja, ejjew ma nħallux li l-fidili jispiċċaw iħallsu qares għan-nervi tal-qassisin! Issawtux lill-fidili; kunu qrib tagħhom.
Aħna s-saċerdoti aħna appostli tal-ferħ, inħabbru l-Vanġelu, jiġifieri l-“bxara t-tajba” per eċċellenza; żgur li m’aħniex aħna li qed nagħtu lill-Vanġelu l-qawwa li għandu – xi wħud hekk jaħsbu –, imma nistgħu ngħinu jew infixklu l-laqgħa bejn il-Vanġelu u l-persuni. L-umanità tagħna hi l-“ġarra tal-fuħħar” li fiha nħarsu t-teżor ta’ Alla, ġarra li rridu nieħdu ħsiebha, biex ngħaddu kif jixraq il-kontenut prezzjuż tagħha.
Saċerdot ma jistax jitlef l-għeruq tiegħu, jibqa’ dejjem bniedem tal-poplu u tal-kultura li għamluh; l-għeruq tagħna jgħinuna niftakru min aħna u mnejn sejħilna Kristu. Aħna s-saċerdoti ma naqgħux mis-sema, imma aħna msejħin, imsejħin minn Alla, li jagħżilna “minn fost il-bnedmin”, biex iqegħidna “għall-bnedmin”. Ippermettuli nirrakkontalkom dan l-aneddotu. Fid-djoċesi tiegħi, xi snin ilu… Mhux fid-djoċesi, le, fil-Kumpanija kien hemm saċerdot bravu, bravu, żagħżugħ, ilu xi sentejn qassis. Daħal fi kriżi, tkellem mad-direttur spiritwali, mas-superjuri tiegħu, mat-tobba u qal: “Ħa nitlaq, ma niflaħx iżjed, tlaqt”. U jien u naħseb fuq dan – kont naf lil ommu, nies twajba u sempliċi – għidtlu: “Għax ma tmurx għand ommok u tkellimha fuq dan?”. Mar, għadda l-ġurnata kollha ma’ ommu, u ġie lura mibdul. Ommu tatu żewġ “daqqiet ta’ ħarta” spiritwali, tarrfitlu tliet veritajiet jew erbgħa, poġġietu f’postu, u minn hemm baqa’ miexi. Għaliex? Għax mar lura lejn l-għeruq tiegħu. Għalhekk hu importanti li ma naqtgħux l-għeruq li minnhom ġejjin. Fis-seminarju trid tagħmel it-talba mentali… Iva, daż-żgur, din trid tagħmilha, titgħallem… Imma qabel xejn itlob kif għallmitek ommok, u mbagħad imxi. Imma l-għeruq dejjem hemm qegħdin, l-għeruq tal-familja, kif tgħallimt titlob ta’ tifel, anki bl-istess kliem, ibda itlob hekk. Imbagħad tibqa’ miexi ’l quddiem fit-talb tiegħek.
U issa niġu għat-tieni kelma: “imqegħdin għall-bnedmin”.
Hawn jistrieħ punt fundamentali tal-ħajja u tal-ministeru tal-presbiteri. Meta nwieġbu għas-sejħa ta’ Alla, insiru saċerdoti biex naqdu lil ħutna. Ix-xbihat ta’ Kristu li nużaw bħala riferiment għall-ministeru tas-saċerdoti huma ċari: Hu l-“Qassis il-Kbir”, qrib ta’ Alla u fl-istess ħin qrib tal-bnedmin; hu l-“Qaddej”, li jaħsel ir-riġlejn u hu qrib ta’ l-iżjed dgħajfa; hu r-“Ragħaj it-Tajjeb”, li dejjem ħsiebu kif ħa jieħu ħsieb tal-merħla.
Huma t-tliet xbihat li għandna nħarsu lejhom, u naħsbu fil-ministeru tas-saċerdoti, mibgħuta biex jaqdu lill-bnedmin, biex iwasslulhom il-ħniena ta’ Alla, biex iħabbru l-Kelma tiegħu li tagħti l-ħajja. M’aħniex saċerdoti għalina nfusna u l-qdusija taħgna hi strettament marbuta ma’ dik tal-poplu tagħna, id-dilka tagħna mad-dilka tiegħu: int ġejt midluk għall-poplu tiegħek. Li jagħrfu u jiftakru li huma “imqegħdin għall-poplu” – poplu qaddis, poplu ta’ Alla –, jgħin lis-saċerdoti biex ma jaħsbux fihom infushom, biex ikunu awtorevoli u mhux awtoritarji, sodi imma mhux iebsin, ferrieħa imma mhux superfiċjali, insomma, ragħajja, mhux funzjonarji. Il-lum, fiż-żewġ Qari tal-Quddiesa naraw ċar kemm il-poplu kapaċi jifraħ, meta jiġi mwaqqaf mill-ġdid u msoffi t-Tempju, u min-naħa l-oħra kemm m’humiex kapaċi jifirħu l-kapijiet tal-qassisin u l-kittieba quddiem kif Ġesù jkeċċi lill-bejjiegħa mit-Tempju. Saċerdot għandu jitgħallem jifraħ, qatt m’għandu jitlef, aħjar ngħidu hekk, il-kapaċità li jifraħ: jekk jitlifha, hemm xi ħaġa m’hix sew. U ngħidilkom sinċerament, jien nibża’ li nibbies, nibża’. Mis-saċerdoti riġidi… Tbiegħdu! Jigdmukom! U tiġini f’moħħi dik l-espressjoni ta’ Sant’Ambroġ, tas-seklu erbgħa: “Fejn hemm il-ħniena, hemm l-ispirtu tal-Mulej; fejn hemm ir-riġidità, hemm biss il-ministri tiegħu”. Il-ministru mingħajr il-Mulej isir riġidu, u dan hu periklu għall-poplu ta’ Alla. Ragħajja, mhux funzjonarji.
Il-poplu ta’ Alla u l-umanità kollha huma destinatarji tal-missjoni tas-saċerdoti, li lejha timmira l-ħidma kollha tal-formazzjoni. Il-formazzjoni umana, dik intellettwali u dik spiritwali jixxebilku b’mod naturali f’dik pastorali, li għaliha jfornu għodda u virtujiet u dispożizzjonijiet personali. Meta dan kollu jidħol f’armonija u jitħallat b’żelu ġenwin missjunarju, tul il-mixja ta’ ħajja sħiħa, is-saċerdot jista’ jwettaq il-missjoni fdata minn Kristu lill-Knisja tiegħu.
Fl-aħħar nett, dak li ġie mill-poplu, għandu jibqa’ mal-poplu; is-saċerdot hu dejjem “mal-bqija tal-bnedmin”, m’hux professjonista tal-pastorali jew ta’ l-evanġelizzazzjoni, li jasal fuq il-post u jagħmel dak li għandu jagħmel – forsi tajjeb ħafna, imma bħallikieku kien xi mestier – u mbagħad jitlaq biex jibqa’ għaddej bil-ħajja tiegħu. Insiru saċerdoti biex nibqgħu qalb in-nies: inkunu qrib tagħhom. U ppermettuli, ħuti Isqfijiet, anki aħna bħala Isqfijiet irridu nkunu qrib tas-saċerdoti tagħna. Dan jgħodd għalina wkoll! Kemm drabi nisimgħu t-tgemgim tal-qassisin: “Ċempilt lill-Isqof għax kelli problema… Is-segretarju, is-segretarja, qaluli li għandu ħafna x’jagħmel, li qiegħed xi mkien barra, li ma jistax jilqagħni għandu qabel tliet xhur oħra…”. Żewġ affarijiet. L-ewwel. Isqof dejjem għandu x’jagħmel, għall-grazzja ta’ Alla, imma jekk int Isqof u tirċievi telefonata minn saċerdot u ma tistax tarah għax għandek ħafna x’tagħmel, ta’ l-inqas aqbad it-telefon u ċempillu u għidlu: “Urġenti? M’hux urġenti? Mela ejja dak in-nhar…”, hekk iħoss li int qrib tiegħu. Hemm isqfijiet li donnhom iħobbu jitbiegħdu mill-qassisin… Kunu qrib, ta’ l-inqas telefonata! U din hi l-imħabba ta’ missier, fraternità. U l-ħaġa l-oħra. “Le, għandi konferenza f’dik il-belt u mbagħad irrid immur fuq vjaġġ fl-Amerika, u mbagħad…”. Imma isma’, id-digriet ta’ residenza ta’ Trento għadu jgħodd! U jekk int ma tħossx li għandek tibqa’ fid-djoċesi tiegħek, irriżenja, u mur dur mad-dinja agħmel appostolat ieħor tajjeb ħafna. Imma jekk int Isqof ta’ dik id-djoċesi, residenza. Dawn iż-żewġ affarijiet: qrubija u residenza. Dan jgħodd l-ewwel għalina l-Isqfijiet! Insiru saċerdoti biex inkunu qrib tan-nies.
Il-ġid li s-saċerdoti jistgħu jagħmlu jiġi fuq kollox minn kemm huma qrib tan-nies u mill-imħabba ħelwa tagħhom mal-persuni. M’humiex filantropi jew funzjonarji, is-saċerdoti huma missirijiet u aħwa. Il-paternità ta’ saċerdot tagħmel ħafna ġid.
Kunu qrib, araw li l-ħniena tiġri fil-vini tagħkom, u li jkollkom ħarsa ta’ mħabba: dewqu l-ġmiel ta’ ħajja skond il-Vanġelu u ta’ l-imħabba ta’ Alla li titlaħħam anki fil-ministri tiegħu. Alla li qatt ma jirrifjuta lil ħadd. U hawn jiġini f’moħħi l-konfessjonarju. Dejjem tistgħu ssibu toroq biex tagħtu l-assoluzzjoni. Ilqgħu kif għandu jkun. Imma xi drabi ma tkunx tista’ tagħti l-assoluzzjoni int. Hemm saċerdoti li jgħidu: “Le, għal din ma nistax nagħtik l-assoluzzjoni, mur”. M’hix din it-triq. Jekk int ma tistax tagħti l-assoluzzjoni, fisser u għid: “Alla jħobbok ħafna, Alla jixtieqlek il-ġid. Biex tasal għand Alla hemm ħafna toroq. Jien ma nistax nagħtik l-assoluzzjoni, imma nagħtik il-barka tiegħi. Imma erġa’ ejja, ejja dejjem hawn, biex kull darba li terġa’ lura nagħtik il-barka bħala sinjal li Alla jħobbok”. U dak ir-raġel jew dik il-mara jitilqu mimlijin bil-ferħ għax ikunu sabu l-ikona tal-Missier, li qatt ma jirrifjuta; b’xi mod jew ieħor għannaqhom miegħu.
Eżami tajjeb tal-kuxjenza għal qassis hu dan ukoll; li kieku kellu jerġa’ jiġi l-Mulej il-lum, fejn kien isibni? “Għax fejn hemm it-teżor tiegħek, hemm tinsab qalbek ukoll” (Mt 6:21). U qalbi fejn hi? Qalb in-nies, nitlob man-nies u għan-nies, parti mill-ferħ u t-tbatija tagħhom, jew pjuttost qalb il-ħwejjeġ tad-dinja, il-ħwejjeġ ta’ din l-art, l-“ispazji” privati tiegħi? Saċerdot ma jistax ikollu spazju privat, għax hu dejjem jinsab jew mal-Mulej jew mal-poplu. Jiġuni f’moħħi dawk il-qassisin li sirt naf fil-belt tiegħi, meta ma kienx hemm is-segreterija telfonika, imma konna norqdu bit-telefon fuq il-komodina, u ċċempel x’ħin iċċempel in-nies, kienu jqumu biex imorru jagħtu l-Griżma tal-Morda: ħadd ma kien imut mingħajr sagramenti! Lanqas waqt il-mistrieħ ma kellhom spazju privat. Dan hu ż-żelu appostoliku. It-tweġiba għal din il-mistoqsija: Fejn hi qalbi?, tista’ tgħin lil kull saċerdot biex jorjenta ħajtu u l-ministeru tiegħu lejn il-Mulej.
Il-Konċilju ħalla lill-Knisja “ġawhar prezzjuż”. L-istess bħall-bejjiegħ tal-Vanġelu ta’ Mattew (13:45), ejjew il-lum noħorġu nfittxuh, biex insibu dik il-qawwa ġdida u l-għodda ġdida għall-missjoni li l-Mulej qed jafdalna.
Ħaġa oħra li nixtieq inżid mat-test – skużawni! – hi dwar id-dixxerniment vokazzjonali, l-ammissjoni għas-seminarju. Fittxu s-saħħa ta’ dak il-ġuvni, is-saħħa spiritwali, is-saħħa materjali, fiżika, psikika. Darba, kont għadni kemm sirt mastru tan-novizzi, fis-sena 1972, mort nagħti lill-psikologa r-riżultati tat-test fuq il-personalità, test sempliċi li kien isir bħala wieħed mill-elementi tad-dixxerniment. Kienet mara tajba, u anki tabiba tajba. Qaltli: “Dan għandu problema imma jista’ jidħol jekk jimxi hekk…”. Kienet ukoll Nisranija tajba, imma f’xi każi ma kinitx flessibbli: “Dan ma jistax” – “Imma Dottoressa, hu daqshekk twajjeb dan il-ġuvni” – “Issa jidher twajjeb, imma kun af li hemm żgħażagħ li jafu inkonxjament, m’humiex konxji, imma inkonxjament iħossu li huma psikikament morda u jfittxu għal ħajjithom strutturi b’saħħithom li jiddefenduhom, biex jistgħu jibgħu mexjin. U jimxu sew, sal-mument li fih iħossuhom stabbiliti biżżejjed u hemm jibdew il-problemi” – “Tidher ħaġa stamba…”. U t-tweġiba ma ninsieha qatt, l-istess waħda tal-Mulej lil Eżekjel: “Dun, int qatt ma ħsibt għaliex hawn daqshekk pulizija li jittorturaw? Jidħlu żgħażagħ, jidhru f’posthom, imma meta jħossuhom fiż-żgur, tibda tgħolli rasha l-marda. Dawk huma l-istituzzjonijiet b’saħħithom li jfittxu dawn il-morda inkonxji: il-pulizija, l-armata, il-kleru… U mbagħad joħorġu ħafna mardiet li lkoll nafu x’inhuma”. Kurjuża. Meta nintebaħ li żagħżugħ hu wisq riġidu, hu wisq fundamentalista, ma jkollix fiduċja fih; wara jkun hemm moħbija xi ħaġa li hu stess ma jafx. Meta jħossu fiż-żgur… Eżekjel 16, ma niftakarx il-versett, imma meta l-Mulej jgħid lill-poplu tiegħu dak kollu li għamel għalih: sabu meta kien għadu kemm twieled, imbagħad libbsu, tgħarras miegħu… “U mbagħad, meta int ħassejtek fiż-żgur, begħt ġismek”. Hi regola, regola tal-ħajja. Għajnejna miftuħa fuq il-missjoni fis-seminarji.
Nittama li l-frott tal-ħidmiet ta’ dan il-Konvenju – b’ħafna relaturi awtorevoli, ġejjin minn reġjuni u kulturi differenti – tistgħu toffruh lill-Knisja bħala twettiq siewi tat-tagħlim tal-Konċilju, biex hekk tagħtu kontribut lill-formazzjoni tas-saċerdoti, dawk li għandna u dawk li l-Mulej għad irid jagħtina, biex, huma u jixbhu iżjed lilU, ikunu saċerdoti tajbin skond il-qalb tal-Mulej, mhux funzjonarji! U grazzi tal-paċenzja.
miġjuba mit-Taljan għall-Malti minn Francesco Pio Attard