Padre Lombardi
Tajjeb, mela: nirringrazzjaw ferm lill-Qdusija Tiegħu li jinsab magħna, anki fi tmiem ġurnata hekk impenjattiva. Ried li jisma’ xi mistoqsijiet, imma ftit, u fil-vjaġġ. U għalhekk adottajna bħala kriterju dak li nħallu jagħmlu l-mistoqsijiet lil tliet kollegi tagħna Albaniżi, li għamlu l-vjaġġ kollu magħna: ġew Ruma propju biex jivvjaġġaw miegħek, u issa qed jerġgħu lura Ruma biex jagħlqu din l-esperjenza miegħek. Ġejjin minn tliet stazzjonijiet televiżivi Albaniżi. Nibdew bis-Sinjura Mira Tuci, li ġejja mit-televiżjoni nazzjonali Alabaniża.
Ġurnalista
Santità, inti tlaqt b’idea f’moħħok dwar l-Albaniżi, l-Albanija. Kif l-Albaniż bata, imma hu anki tolleranti. Sibt xi kwalità oħra fl-Albaniżi, li stajt tmiss b’idejk? Huma dawn il-kwalitajiet it-tajba biex ireġġgħu lill-ajkla lura fil-bejta tagħha?
Il-Papa Franġisku
Iktar ngħid li rranġajt xi ftit dawk l-affarijiet li qed issemmi int, imma t-tbatija li intom l-Albaniżi għaddejtu minnha, stajt naraha iktar mill-qrib. Dwar tolleranti… ħa nibdel il-kelma. Mhux tolleranti, l-Albaniż; hu ħija. Għandu l-kapaċità tal-fratellanza: hu iżjed minn hekk. U dan tarah fil-mod kif jgħix, fil-kollaborazzjoni bejn Musulmani, Ortodossi u Kattoliċi. U jikkollaboraw, imma bħala aħwa, le? U mbagħad, ħaġa oħra li laqtitni sa mill-bidu hi ż-żgħożija tal-pajjiż: meta għamilt dan il-kumment, qaluli li dan hu l-aktar pajjiż żagħżugħ ta’ l-Ewropa. Imma wieħed jista’ jara kif l-Albanija għandha żvilupp superjuri fil-kultura u anki fil-governanza, grazzi għal din il-fratellanza.
Ġurnalista
Santità, int u miexi mill-vjal ċentrali ta’ Tirana taħt ir-ritratti tal-kjeriċi maqtula fi żmien ir-reġim Komunista, f’pajjiż li sa ħamsa u għoxrin sena ilu kien impost fuqu l-ateiżmu ta’ l-Istat, x’emozzjoni personali ħassejt?
Il-Papa Franġisku
Jien ili xahrejn nistudja xi ftit dak il-perjodu diffiċli ta’ l-Albanija, biex nifhmu aħjar; studjajt ukoll xi ftit kif beda. Imma intom għandkom għeruq kulturali mill-isbaħ, u b’saħħithom, ta’ kultura kbira, sa mill-bidu. Studjajt dan il-perjodu u kien perjodu kiefer: il-livell ta’ ħruxija kien terribbli. Meta rajt dawn ir-ritratti, imma mhux biss tal-Kattoliċi, anki l-Ortodossi, anki l-Musulmani, … u meta ħsibt fil-kliem li qalulhom: “Imma int m’għandekx temmen f’Alla” – “Jiena nemmen fih!” – bumm, u kienu joqtluhom. Għalhekk ngħid li t-tliet komponenti reliġjużi taw xhieda ta’ Alla u issa qed jagħtu xhieda ta’ fratellanza.
Ġurnalista
Santità, int żort l-Albanija li hu pajjiż b’maġġoranza Musulmana. Imma ż-żjara seħħet fi żmien prekarju f’dik li hi sitwazzjoni globali: int stess iddikjarajt li t-Tielet Gwerra Dinjija ġa bdiet. Il-messaġġ tiegħek ta’ din iż-żjara hu biss għall-Albaniżi, jew imur lil hemm?
Il-Papa Franġisku
Le, imur lil hemm. L-Albanija mxiet triq il-paċi, il-konvivenza u l-kollaborazzjoni li tmur lil hemm, hi sinjal għall-pajjiżi li bħalha għandhom għeruq etniċi diversi. Int għidt: “Hu pajjiż b’maġġoranza Musulmana”; iva, imma m’hux pajjiż Musulman. Hu pajjiż Ewropew. Għalija din kienet sorpriża. L-Albanija hi pajjiż Ewropew, propju minħabba l-kultura tiegħu – il-kultura ta’ konvivenza, anki l-kultura storika li kellu.
Ġurnalista
Wara li għamilt dan il-vjaġġ fl-Albanija, li tinsab fl-Ewropa, liema huma dak li jmiss?
Il-Papa Franġisku
Iva, il-ġografija, ma nistax nibdilha. Il-vjaġġi li jmiss sa jkunu fil-25 ta’ Novembru, Strasbourg, il-Kunsill ta’ l-Ewropa u l-Parlament Ewropew, it-tnejn li huma. U mbagħad, fit-28 – forsi – it-Turkija, biex inkun hemm għall-festa tat-30, ta’ Sant’Indrija, mal-Patrijarka Bartilmew.
Ġurnalista
Santità, fhimna li int għandek viżjoni ta’ l-Albanija xi ftit differenti minn dik ta’ l-Ewropej, jiġifieri: aħna nħarsu lejn l-Ewropa kważi bħala l-Unjoni Ewropea; int għażilt, bħala l-ewwel pajjiż biex iżżur fl-Ewropa, pajjiż tal-periferija li ma jagħmilx parti mill-Unjoni Ewropea. X’għandek xi tgħid lil dawk li jħarsu biss lejn l-Ewropa tas-“setgħana”?
Il-Papa Franġisku
Li dan hu messaġġ, dan il-vjaġġ tiegħi, hu sinjal: hu sinjal li jien irrid nibgħat.
Ġurnalista
Naħseb li lkoll rajniek tibki, għall-ewwel darba, ikkommovejt ruħek ħafna f’dik il-laqgħa: naħseb kien l-aktar mument kommoventi tal-vjaġġ.
Il-Papa Franġisku
Tisma’ martri jitkellem fuq il-martirju tiegħu, hi ħaġa qawwija! Naħseb li lkoll kemm aħna li konna hemm konna kommossi: ilkoll. U dawn ix-xhieda tkellmu qishom qed jitkellmu fuq xi ħadd ieħor, b’naturalezza, b’umiltà. Lili għamilli ħafna ġid dan! Grazzi ħafna, u l-ikla t-tajba.
Miġjub mit-Taljan għall-Malti minn Francesco Pio Attard