(Padre Lombardi)
Santità, merħba fostna għal din il-laqgħa li issa saret tradizzjoni u kollha nistennewha. Aħna grati ħafna lejk li wara vjaġġ hekk intens għadek trid issib il-ħin għalina, u għalhekk nifhmu tajjeb ħafna kemm int disponibbli biex tgħinna.
Qabel nibdew bis-serje ta’ mistoqsijiet, xtaqt imma, anki f’isem il-kollegi tiegħi, nirringrazzja lill-EBU, il-European Broadcasting Union, li organizzat ix-xandiriet diretti mill-Afrika Ċentrali. Ix-xandiriet diretti fuq it-televiżjoni li mill-Afrika Ċentrali xterdu mad-dinja kollha setgħu jsiru grazzi għall-European Broadcasting Union, u hawn għandna lil Elena Pinardi. Nirringrazzjawha f’isem kulħadd. L-EBU qed tfakkar il-65 sena ta’ ħidma tagħha, u nistgħu naraw li għad hemm bżonnha, u għalhekk aħna grati ħafna lejha.
Allura, issa bħas-soltu ħsibna li nibdew b’dawk li laqgħuna f’pajjiżhom. Billi għandna erba’ Kenjani, żewġ mistoqsijiet issa, fil-bidu, mill-Kenja. L-ewwel waħda hi ta’ Namu Name, mill-Kenya Daily Nation.
(Bernard Namuname, Kenya Daily Nation)
Insellimlek, Santità. Fil-Kenja int iltqajt mal-familji foqra f’Kangemi. Smajt l-istejjer tagħhom ta’ esklużjoni mid-drittijiet fundamentali umani bħalma hu n-nuqqas ta’ aċċess għall-ilma tajjeb għax-xorb. Dak in-nhar stess, int mort fl-istadju Kasarani fejn iltqajt maż-żgħażagħ. Anki huma rrakkuntawlek l-istejjer tagħhom ta’ esklużjoni, minħabba fir-regħba tal-bnedmin u l-korruzzjoni tagħhom. X’ħassejt int u tisma’ l-istejjer tagħhom? U x’hemm bżonn nagħmlu biex inwaqqfu dawn l-inġustizzji? Grazzi.
(Il-Papa Franġisku)
Fuq din il-problema, tkellimt ta’ l-inqas tliet darbiet b’mod qawwi. Fl-ewwel laqgħa tal-Movimenti popolari, fil-Vatikan; fit-tieni laqgħa tal-Movimenti popolari, f’Santa Cruz de la Sierra, fil-Bolivja; u mbagħad darbtejn, darbtejn oħra: fl-Evangelii gaudium, xi ftit, u mbagħad b’mod ċar u b’saħħtu fil-Laudato si’. Jien ma niftakarx l-istatistiċi u għalhekk nitlobkom ma tippubblikawx l-istatistiċi li ħa nsemmi, għax ma nafx humiex veri, imma smajt… naħseb li t-80% ta’ l-għana tad-dinja hu f’idejn is-17% tal-popolazzjoni; ma nafx dan hux minnu, imma jekk m’hux minnu, xi mkien ’l hemm qegħdin, għax hekk huma l-affarijiet. Jekk xi ħadd minnkom jaf b’din l-istatistika, nitolbu jgħidhielna biex tkun korretta. Hi sistema ekonomika fejn fiċ-ċentru hemm il-flus, l-alla flus. Niftakar darba ltqajt ma’ ambaxxatur kbir, jitkellem bil-Franċiż, u qalli din il-frażi – ma kienx Kattoliku – imma qalli: “Nous sommes tombés dans l’idolâtrie de l’argent”. U jekk l-affarijiet ikomplu hekk, id-dinja tkompli miexja hekk. Int staqsejtni x’ħassejt għax-xhieda taż-żgħażagħ f’Kangemi, fejn ukoll tkellimt ċar fuq id-drittijiet. Ħassejt l-uġigħ tagħhom. U naħseb kif in-nies m’hix tintebaħ… Tbatija kbira. Il-bieraħ, ngħidu aħna, mort fl-isptar tat-tfal: l-uniku wieħed f’Bangui u fil-pajjiż! U fit-taqsima tat-terapija intensiva m’għandhomx l-istrumenti għall-ossiġnu. Kien hemm tant tfal li lanqas qed jieklu tajjeb, ħafna. U t-tabiba qaltli: “Dawn fil-parti l-kbira tagħhom se jmutu, għax għandhom il-malarja, qawwija, u ma jiklux tajjeb”. Il-Mulej – imma ma rridx nagħmel omelija! –, il-Mulej dejjem kien iċanfar lill-poplu, lill-poplu ta’ Israel – din hi kelma li aħna naċċettaw u nqimu, għax hi l-Kelma ta’ Alla – minħabba fl-idolatrija. U l-idolatrija hi meta raġel jew mara jitilfu l-“karta ta’ l-identità”, li huma wlied Alla, u jippreferixxu jfittxu alla tad-daqs tagħhom. Dan hu l-bidu. Ibda minn hekk, jekk l-umanità ma tinbidilx, ikomplu l-miżerji, it-traġedji, il-gwerer, it-tfal imutu bil-ġuħ, l-inġustizzja… X’qed jaħseb dan il-persentaġġ ta’ nies li għandhom f’idejhom it-80% ta’ l-għana tad-dinja? U dan m’hux komuniżmu, din hi verità. U l-verità m’hix ħaġa ħafifa narawha. Jien nirringrazzjak li għamiltli din il-mistoqsija, għax din hi l-ħajja…
(Padre Lombardi)
U issa, it-tieni mistoqsija ġejja wkoll minn kollega ieħor mill-Kenja, minn Mumo Makau, mir-Radio Capital tal-Kenja. Anki hu se jagħmel il-mistoqsija bl-Ingliż u jittraduċi Matteo.
(Mumo Makau, Radio Capital tal-Kenja)
Grazzi ħafna ta’ din l-opportunità, Santità. Nixtieq naf x’kien għalik l-iktar mument memorabbli f’dan il-vjaġġ fl-Afrika? Ma ddumx ma terġa’ tiġi f’dan il-kontinent? U liema hi d-destinazzjoni li jmiss tiegħek?
(Il-Papa Franġisku)
Nibdew mill-aħħar: jekk kollox imur sew, naħseb li l-vjaġġ li jmiss sa jkun fil-Messiku. Id-dati għadhom m’humiex preċiżi. It-tieni: nerġax niġi fl-Afrika? Imma, ma nafx… Jien anzjan, il-vjaġġi huma tqal… U l-ewwel mistoqsija: liema kien dak il-mument [li laqatni l-iktar]… Tiġini f’moħħi dik il-folla, dak il-ferħ, dik il-kapaċità li tiffesteġġjaw, li tagħmlu festa fuq stonku vojt. Għalija l-Afrika kienet sorpriża. Jien ħsibt hekk: Alla jissorprendina, imma anki l-Afrika tissorprendina! Ħafna mumenti… Il-folla, il-folla. Tħossha miżjura. Għandhom sens kbir ta’ merħba. Rajt, fit-tliet pajjiżi, li għandhom dan is-sens ta’ akkoljenza, għax kienu ferħanin li ħassewhom miżjura. Imbagħad, kull pajjiż għandu l-identità tiegħu. Il-Kenja hi ftit iktar moderna, żviluppata. L-Uganda għandha l-identità tal-martri: il-poplu Ugandiż, kemm dak Kattoliku u kemm dak Anglikan, iqim il-martri. Jien kont fiż-żewġ santwarji, dak Anglikan, l-ewwel, imbagħad dak Kattoliku; u l-memorja tal-martri hi l-karta ta’ l-identità tiegħu. Il-kuraġġ li wieħed jagħti ħajtu għal ideal. U r-Repubblika ta’ l-Afrika Ċentrali: ix-xewqa għall-paċi, għar-rikonċiljazzjoni, għall-maħfra. Sa erba’ snin ilu huma għexu bħala aħwa, Kattoliċi, Protestanti, Musulmani. Il-bieraħ mort għand l-Evanġeliċi, li jaħdmu tajjeb ħafna, u mbagħad ġew għall-Quddiesa, fil-għaxija. Il-lum mort il-moskea, tlabt fil-moskea; anki l-Imam tela’ fuq il-popemobile biex nagħmlu d-dawra mal-grawnd ċkejken… Dan hu: il-ġesti żgħar, dan hu li jridu, għax hemm grupp ċkejken li, naħseb, hu Nisrani jew jgħid li hu Nisrani, li hu vjolenti ħafna, dan ma fhimtux sew…, imma dan m’hux l-Isis, dak ħaġa oħra. U jridu l-paċi. Issa se jinżammu l-elezzjonijiet, għażlu Stat ta’ transizzjoni, għażlu s-sindku [ta’ Bangui], din is-Sinjura, bħala president ta’ l-Istat ta’ transizzjoni, u hi ħa tagħmel l-elezzjonijiet; imma qed ifittxu l-paċi, bejniethom, ir-rikonċiljazzjoni, xejn mibegħda.
(Padre Lombardi)
Issa ngħaddu l-kelma lil Philip Pulella, li hu kollega tagħna mir-Reuters, li kollha nafu.
(Philip Pulella, Reuters)
Santità, il-lum nisimgħu ħafna fuq il-“Vatileaks”. Bla ma nidħlu fil-mertu tal-proċess li għaddej, nixtieq nagħmillek din il-mistoqsija. Int, fl-Uganda tkellimt b’mod spontanju, għidt li l-korruzzjoni teżisti kullimkien, u anki fil-Vatikan. Allura, il-mistoqsija tiegħi hi din: x’importanza għandha l-istampa ħielsa u lajka biex teqred din il-korruzzjoni, kull fejn tinsab?
(Il-Papa Franġisku)
L-istampa ħielsa, lajka u anki konfessjonali, imma professjonali – għax il-professjonalità ta’ l-istampa tista’ tkun kemm lajka u kemm konfessjonali, l-importanti li jkunu professjonisti ta’ veru, li l-aħbarijiet ma jiġux immanipulati – għalija hi importanti, għax il-kundanna ta’ l-inġustizzji, tal-korruzzjoni, hi xogħol tajjeb, għax tgħid: “Hemm tinsab il-korruzzjoni”. U mbagħad min hu responsabbli jkollu jagħmel xi ħaġa, jagħmel ġudizzju, jagħmel tribunal. Imma l-istampa professjonali trid tgħid kollox, bla ma taqa’ fit-tliet dnubiet l-iżjed komuni: id-‘diżinformazzjoni’ – tgħid nofs l-informazzjoni u ma tgħidx in-nofs l-ieħor; il-kalunnja – l-istampa mhux professjonali: meta m’hemmx professjonalità, tħammeġ lill-ieħor b’verità jew m’hix; u d-diffamazzjoni, li hi meta tgħid ħwejjeġ li jisirqu l-fama tal-persuna, ħwejjeġ li bħalissa m’huma jagħmlu l-ebda ħsara, xejn, forsi ħwejjeġ tal-passat… U dawn huma t-tliet difetti li qed jaħbtu għall-professjonalità ta’ l-istampa. Għandna bżonn tal-professjonalità. Il-ġust: il-ħaġa hi hekk, hekk u hekk. U fuq il-korruzzjoni, tara tajjeb l-informazzjoni u tagħtiha: iva, jekk hemm il-korruzzjoni hawn, minħabba f’dan, dak u dik… Imbagħad, ġurnalista li hu professjonista ta’ vera, jekk jiżbalja, jitlob skuża: Hekk kont naħseb, imma mbagħad intbaħt li m’hux hekk. U hekk l-affarijiet jimxu tajjeb ħafna. Dan importanti ħafna.
(Padre Lombardi)
Mela issa ngħaddu l-kelma lil Philippine de Saint-Pierre, li hi responsabbli mit-televiżjoni Kattolika Franċiża: mela, immorru Franza, f’Pariġi. Ilkoll ninsabu qrib ħafna ta’ Franza f’dan il-perjodu.
(Philippine De Saint-Pierre, responsabbli mit-televiżjoni Kattolika Franċiża KTO)
Santità, il-lejla t-tajba. Int tajt omaġġ lill-pjattaforma maħluqa mill-Arċisqof, mill-Imam u mill-Pastor ta’ Bangui, u l-lum iżjed minn qatt qabel nafu li l-fundamentaliżmu reliġjuż qed jhedded il-pjaneta sħiħa: dan rajnieh f’Pariġi wkoll. Allura, quddiem dan il-periklu taħseb int li d-dinjitarji reliġjużi għandhom jintervienu iżjed fil-kamp politiku?
(Il-Papa Franġisku)
Jintervienu fil-kamp politiku: jekk qed tifhem “jagħmlu l-politika”, le. Li jkun qassis, pastor, imam, rabbin: din hi l-vokazzjoni tiegħu. Imma indirettament ikun jagħmel il-politika meta jippriedka l-valuri, valuri veri, u wieħed mill-ikbar valuri hu l-fratellanza bejnietna. Aħna lkoll ulied Alla, għandna l-istess Missier. U f’dan is-sens, irridu nsawru politika ta’ għaqda, ta’ rikonċiljazzjoni… – hi kelma li ma togħġobnix, imma jkolli nużaha – ta’ tolleranza, imma mhux biss tolleranza, konvivenza, ħbiberija! Hekk hu. Il-fundamentaliżmu hu marda li ssibha fir-reliġjonijiet kollha. Aħna l-Kattoliċi għandna xi wħud, mhux xi wħud, ħafna, li jemmnu li għandhom il-verità assoluta u joqogħdu jħammġu lill-oħrajn bil-kalunnja, bid-diffamazzjoni, u jagħmlu l-ħsara, jagħmlu l-ħsara. U dan qed ngħidu għax din hi l-Knisja tiegħi, anki tagħna, kollha! U rridu neħduha kontra dan. Il-fundamentaliżmu reliġjuż m’hux reliġjuża. Għaliex? Għax m’hemmx Alla fih. Hu idolatriku, l-istess kif huma idolatriċi l-flus. Nagħmlu l-politika fis-sens li nikkonvinċu lil dawn in-nies li għandhom din it-tendenza, hi politika li rridu nagħmlu aħna l-mexxejja reliġjużi. Imma l-fundamentaliżmu li jispiċċa dejjem fi traġedja jew f’reati, hu ħaġa ħażina, imma ssib xi ftit minnu f’kull reliġjon.
(Padre Lombardi)
Issa ngħaddu l-kelma lil Cristiana Caricato li qed tirrappreżenta lil Tv2000, it-televiżjoni Kattolika Taljana ta’ l-Isqfijiet.
(Cristiana Caricato minn Tv2000)
Santità, waqt li aħna dal-għodu konna Bangui, f’Ruma kienet qed tinżamm udjenza oħra tal-proċess ta’ Mons. Vallejo Balda, ta’ Chaouqui u taż-żewġ ġurnalisti. Se nagħmillek il-mistoqsija li għamlulna wkoll ħafna persuni: Għaliex dawn iż-żewġ nomini? Kif seta’ jkun li fil-proċess ta’ riforma li tajt bidu għalih int, żewġ persuni ta’ dan it-tip setgħu daħlu f’Kummissjoni, il-COSEA? Taħseb li għamilt żball?
(Il-Papa Franġisku)
Jien naħseb li sar żball. Mons. Valleja Balda daħal għall-kariga li kellu u li żamm sa issa. Hu kien segretarju tal-Prefettura ta’ l-Affarijiet Ekonomiċi, u hu daħal. U mbagħad, kif daħlet hi, imma m’iniex ċert, imma naħseb m’iniex niżbalja jekk ngħid – imma m’iniex ċert – li kien hu li ppreżentaha bħala mara midħla tad-dinja tar-relazzjonijiet kummerċjali… Ħadmu, u meta temmu l-ħidma tagħhom il-membri ta’ dik il-kummissjoni li kien jisimha COSEA baqgħu f’xi postijiet, fil-Vatikan. L-istess Vallejo Balda. U s-Sinjura Chaouqui ma baqgħetx il-Vatikan għax daħlet għall-kummissjoni u mbagħad ma baqgħetx. Xi wħud jgħidu li għalhekk irrabjat, imma l-imħallfin sa jgħidulna l-verità fuq l-intenzjonijiet, kif għamlu hekk… Għalija [dan ħareġ] ma kinitx sorpriża, ma tajritlix in-ngħas, għax propjament hekk deher ix-xogħol li beda bil-Kummissjoni tal-Kardinali – is-“C9” – li jfittxu l-korruzzjoni u dak li m’hux miexi sew. U hawn nixtieq ngħid ħaġa – m’għandhiex x’taqsam ma’ Vallejo Balda u Chaouqui, imma b’mod ġenerali, u mbagħad nerġa’ lura fuq hekk, jekk trid –: il-kelma “korruzzjoni” – qalha wieħed miż-żewġ Kenjani – tlettax-il jum qabel il-mewt ta’ San Ġwanni Pawlu II, f’dik il-Via Crucis, dak in-nhar il-Kardinal Ratzinger, li kien imexxi l-Via Crucis, tkellem dwar il-“ħmieġ tal-Knisja”: hu kkundanna dan! L-ewwel! Imbagħad imut il-Papa fl-Ottava ta’ l-Għid – kienet il-Ġimgħa l-Kbira –, imut il-Papa Ġwanni Pawlu II, u hu sar Papa. Imma fil-Quddiesa “pro eligendo Pontifice” – hu kien Dekan – tkellem fuq l-istess ħaġa, u aħna eleġġejnieh minħabba f’din il-libertà tiegħu li jgħid l-affarijiet. Ilu minn dak iż-żmien li fl-arja tal-Vatikan ingħad li hemm il-korruzzjoni, hemm il-korruzzjoni. Fuq dan il-ġudizzju, jien għaddejt lill-imħallfin l-akkużi konkreti, għax dak li jinteressa lid-difiża hu l-formulazzjoni ta’ l-akkużi. Jien ma qrajthomx, l-akkużi konkreti, tekniċi. Jien ridt li dan jagħlaq qabel it-8 ta’ Diċembru, għas-Sena tal-Ħniena, imma naħseb li ma jistax ikun, għax nixtieq li l-avukati kollha tad-difiża jkollhom il-ħin biex jiddefendu, li jkun hemm il-libertà tad-difiża, kollha. Hekk hu: kif ġew magħżula, u l-istorja kollha. Imma l-korruzzjoni ilha ġejja.
(Cristiana Caricato)
Imma int x’għandek f’moħħok li tagħmel, kif tixtieq tipproċedi biex dawn l-episodji ma jerġgħux iseħħu?
(Il-Papa Franġisku)
Imma… jien nirringrazzja lil Alla li m’hawnx Lucrezia Borgia! [jidħku] Ma nafx, inkompli miexi mal-kardinali, bil-missjoni li nnaddfu… Grazzi.
(Padre Lombardi)
Grazzi. Allura, issa jmiss lil Néstor Pongutá. Néstor Pongutá hu Kolumbjan, jaħdem għal La W Radio u naħseb anki għal Caracol, insomma hu ħabib għażiż…
(Nèstor Ponguta, La W Radio u Caracol)
Santità, qabel xejn grazzi ta’ dak kollu li għidt b’riżq il-paċi f’pajjiżi, fil-Kolombja, u għal dak kollu li għamilt fid-dinja. Imma f’din l-okkażjoni nixtieq nagħmillek mistoqsija partikulari. Hu argument speċifiku li għandu x’jaqsam ma’ bidla politika fl-Amerika Latina, inkluża l-Arġentina, pajjiżek, fejn issa hemm is-Sur Macri wara tnax-il sena ta’ “Kirchneriżmu”, qed jinbidel xi ftit… X’jidhirlek minn dawn il-bidliet, minn kif qed taqbad direzzjoni ġdida l-politika Amerikana Latina, tal-kontinent li minnu ġej int stess?
(Il-Papa Franġisku)
Jien smajt xi opinjoni, imma dwar din il-ġeopolitika, fil-verità, bħalissa ma nafx x’naqbad ngħid, tassew. Tassew, ma nafx. Għax, hemm problemi f’bosta pajjiżi fuq din il-linja, imma tassew ma nafx għaliex jew kif bdiet, ma nafx għaliex. Tassew. Li hemm bosta pajjiżi ta’ l-Amerika Latina f’din il-qagħda xi ftit jew wisq ta’ bidla, dan hu minnu, imma ma nafx nispjegah.
(Padre Lombardi)
Issa ngħaddu l-kelma lil Jürgen Baez mid-DPA, li jaħdem fl-Afrika ta’ Isfel.
(Jürgen Baez mid-DPA, l-Afrika ta’ Isfel)
Santità, l-AIDS qed tagħmel ħsara kbira lill-Afrika. Il-kura l-lum qed tgħin lil ħafna persuni biex jgħixu fit-tul. Imma l-epidemija għadha għaddejja. Fl-Uganda biss, is-sena l-oħra kien hemm 135,000 persuna li laqqtu l-AIDS. Fil-Kenja l-qagħda hi saħansitra agħar minn hekk. L-AIDS hi l-ewwel kawża tal-mewt fost iż-żgħażagħ Afrikani. Santità, int iltqajt ma’ tfal HIV-positive u smajt xhieda mqanqla fl-Uganda. Madankollu, int ftit li xejn tkellimt fuq dan l-argument. Aħna nafu li l-prevenzjoni hi fundamentali. Nafu anki li l-kontraċettiv m’hux l-uniku mezz biex inwaqqfu l-epidemija. Imma nafu li hu parti importanti mit-tweġiba. Forsi wasal iż-żmien li l-Knisja tibdel il-pożizzjoni tagħha f’dan ir-rigward? Li tippermetti l-użu tal-kontraċettiv biex il-marda ma tibqax tixtered?
(Il-Papa Franġisku)
Jidhirli li l-mistoqsija hi żgħira wisq u jidhirli wkoll li hi mistoqsija parzjali. Iva, hu wieħed mill-metodi; il-morali tal-Knisja ssib ruħha – naħseb – quddiem perplessità dwar dan il-punt: hu l-ħames jew is-sitt kmandament? Niddefendu l-ħajja, jew li r-rapport sesswali jkun miftuħ għall-ħajja? Imma m’hix din il-problema. Il-problema hi ikbar. Din il-mistoqsija ġġagħalni naħseb f’dik li darba għamlu lil Ġesù: “Għidilna, Mgħallem, tista’ tfejjaq nhar ta’ Sibt?”. Hu obbligatorju tfejjaq! Din il-mistoqsija, jekk tistax tfejjaq… Imma l-ġuħ u l-għatx, l-abbuż tal-persuni, ix-xogħol sfurzat, in-nuqqas ta’ ilma tajjeb għax-xorb: dawn huma l-problemi. Ejjew ma nistaqsux lilna nfusna jekk nistgħux nużaw din l-istikka jew l-oħra għal girfa żgħira. Il-ġerħa l-kbira hi l-inġustizzja soċjali, l-inġustizzja ta’ l-ambjent, l-inġustizzja li semmejt ta’ l-abbuż, u n-nuqqas ta’ ikel u xorb għal kulħadd. Din hi. Jien ma niħux gost ninżel għal riflessjonijiet hekk każistiċi, meta hemm min qed imut minħabba li m’għandux x’jixrob u x’jiekol, minħabba l-ambjent li fih jgħix… Meta kulħadd ikun fieq u meta ma jkunx hemm iżjed mard traġiku li jipprovoka lill-bniedem, kemm minħabba fl-inġustizzja soċjali, kemm minħabba l-gwadann tal-flus – aħseb ftit fit-traffikar ta’ l-armi! – meta ma jkunx hemm dawn il-problemi, naħseb li mbagħad inkunu nistgħu nistaqsu: “Tista’ tfejjaq nhar ta’ Sibt?”. Għaliex ikomplu jiffabbrikaw l-armi u jittraffikaw l-armi? Il-gwerer huma l-kawża ta’ l-ikbar imwiet… Jien ngħid li m’għandniex noqogħdu naħsbu jekk hux leċitu jew le nfejqu s-Sibt. Lill-umanità jien ngħidilha: agħmel ġustizzja, u meta kulħadd ikun fieq, meta ma jkunx hemm iżjed inġustizzja fid-dinja, nistgħu nitkellmu fuq is-Sibt.
(Padre Lombardi)
Marco Ansaldo mir-Repubblica, hemm hu, għall-grupp Taljan, li se jagħmillek il-mistoqsija tiegħu.
(Marco Ansaldo)
Iva, Santità, nixtieq nagħmillek mistoqsija ta’ dan it-tip, għax fil-ġurnali tal-ġimgħa l-oħra dehru żewġ ġrajjiet li fuqhom ikkonċentrat l-istampa. Wieħed kien il-vjaġġ tiegħek fl-Afrika – u ovvjament kollha aħna kuntenti li għalaq b’suċċess kbir, fuq kull livell; l-ieħor kien il-kriżi, fuq livell internazzjonali, li rajna bejn ir-Russja u t-Turkija, bit-Turkija twaqqa’ ajruplan Russu għax daħal fl-ispazju ta’ l-ajru Tork għal sbatax-il sekonda; b’akkużi, skużi bla sens minn naħa u minn oħra, li kebbsu kriżi li frankament ma kellniex x’nambuha, f’din it-“tielet gwerra dinjija miġġielda f’biċċiet”, li dwarha int titkellem, fid-dinja tagħna. Issa l-mistoqsija tiegħi hi: X’inhi l-pożizzjoni tal-Vatikan dwar dan? Imma nixtieq anki mmur lil hemm u nistaqsik jekk, għal li jista’ jkun, ħsibtx li tattendi għall-101 anniversarju tal-ġrajjiet fl-Armenja, li sa jsir f’April, is-sena d-dieħla, l-istess kif kont għamilt is-sena l-oħra fit-Turkija…
(Il-Papa Franġisku)
Is-sena l-oħra jien wegħidt lit-tliet Patrijarki [Armeni] li kont se mmur: il-wegħda hemm qiegħda. Ma nafx dan jistax isir, imma l-wegħda hemm qiegħda. Imbagħad, il-gwerer: il-gwerer isiru minħabba fl-ambizzjoni, il-gwerer – qed nitkellem fuq il-gwerer mhux meta wieħed ġustament irid jiddefendi ruħu minn aggressur inġust –, imma l-gwerer, il-gwerer huma “industrija”! Fl-istorja rajna ħafna drabi li pajjiż, jekk il-bilanċ ma jiġihx sew… “Ejja nagħmlu gwerra!”, u hekk ineħħu l-“iżbilanċ”. Il-gwerra hi biċċa negozju: negozju ta’ l-armi. It-terroristi jagħmlu l-armi tagħhom? Iva, forsi xi waħda żgħira. Min jagħtihom l-armi biex jagħmlu l-gwerra? Hemm xibka sħiħa ta’ interessi, fejn wara hemm il-flus, jew il-poter: il-poter imperjali, jew il-poter ekonomiku… Imma aħna, ilna snin fi gwerra u kull darba ftit iżjed: il-“biċċiet” huma inqas biċċiet u saru ikbar… U jien x’naħseb? Il-Vatikan ma nafx x’jaħseb, imma x’naħseb jien? Li l-gwerer huma dnub u huma kontra l-umanità, jeqirdu lill-bniedem, huma l-kawża ta’ abbużi, ta’ traffikar ta’ persuni, tant affarijiet… Hemm bżonn jitwaqqfu. Fil-Ġnus Magħquda, darbtejn għidtha din il-kelma, kemm hawn fil-Kenja u kemm fi New York: li xogħolhom m’għandux ikun nominaliżmu dikjarazzjonista, imma jkun effettiv: biex inġibu l-paċi. Jagħmlu ħafna affarijiet: hawn l-Afrika rajt kif jaħdmu l-UN Peacekeepers… Imma dan m’hux biżżejjed. Il-gwerer m’humiex ta’ Alla. Alla hu Alla tal-paċi. Alla għamel id-dinja, ħalaq kollox sabiħ, kollox sabiħ u mbagħad, skond ir-rakkont Bibliku, wieħed qatel lil ħuh: l-ewwel gwerra, l-ewwel gwerra dinjija, bejn l-aħwa. Ma nafx, dan jiġini li ngħid. U b’ħafna wġigħ ta’ qalb qed ngħidu… Grazzi.
(Padre Lombardi)
Mela issa ngħaddu l-kelma lil Beaudonnet, li jirrappreżenta lil France Télévisions: ninsabu mill-ġdid fi Franza.
(François Beaudonnet, minn France Télévisions)
Santità, il-lum f’Pariġi qed tiftaħ il-Konferenza fuq il-bidla fil-klima. Int diġà għamilt sforz kbir biex kollox imur sew. Imma aħna nistennew iżjed minn din il-laqgħa dinjija. Aħna ċerti li l-Cop21 hu l-bidu ta’ soluzzjoni? Grazzi ħafna.
(Il-Papa Franġisku)
Jien m’iniex ċert, imma nista’ ngħidlek li jew issa jew qatt! Mill-ewwel waħda, li naħseb kienet f’Tokyo, għal din, ftit li xejn sar, u kull sena l-problemi jsiru iżjed gravi. Waqt laqgħa ta’ universitarji fuq x’dinja nixtiequ nħallu lil uliedna, wieħed minnhom qal: “Imma int ċert li sa jkun hemm ulied għal din il-ġenerazzjoni?”. Wasalna fit-tarf! Wasalna fit-tarf ta’ suwiċidju, biex nuża kelma qawwija. U jiena ċert li kważi dawk kollha li qegħdin Pariġi, għall-Cop21, huma konxji ta’ dan u jridu jagħmlu xi ħaġa. L-aħħar darba qrajt li fi Greenland il-blokok tas-silġ tilfu miljuni ta’ tunnellati. Fil-Paċifiku hemm pajjiż li qed jixtri minn għand pajjiż ieħor biex jittrasloka l-pajjiż, għax fi żmien għoxrin sena dak il-pajjiż ma jkunx jeżisti iżjed… Le, jien għandi fiduċja. Għandi fiduċja f’dawn in-nies, li se jagħmlu xi ħaġa; għax, ngħid jien, żgur li għandhom rieda tajba li jagħmlu, u nawgura li hekk hu. U nitlob li dan iseħħ.
(Padre Lombardi)
Grazzi ta’ din in-nota ta’ ottimiżmu. U issa, il-kelma lil Delia Gallagher, mis-CNN.
(Delia Gallagher, CNN)
Grazzi. Int għamilt ħafna ġesti ta’ rispett u ta’ ħbiberija mal-Musulmani. Nistaqsi: L-Islam u t-tagħlim ta’ Muhammad x’għandhom x’jagħtu lid-dinja tal-lum?
(Il-Papa Franġisku)
Ma fhimtx sew il-mistoqsija… Nistgħu niddjalogaw, huma għandhom valuri. Ħafna valuri. Huma għandhom ħafna valuri u dawn il-valuri huma kostruttivi. U jien għandi wkoll l-esperjenza ta’ ħbiberija – hi kelma qawwija, “ħbiberija” – ma’ Musulman: hu mexxej dinji… Nistgħu nitkellmu: hu għandu l-valuri tiegħu, jien għandi tiegħi. Hu jitlob, jien nitlob. Ħafna valuri… It-talb, ngħidu aħna. Is-sawm. Valuri reliġjużi, u anki valuri oħra. Ma tistax teqred reliġjon għax hemm xi gruppi – jew ħafna gruppi – f’xi mument ta’ l-istorja, ta’ fundamentalisti. Hu minnu, il-gwerer bejn ir-reliġjonijiet dejjem kienu, fl-istorja, dejjem. Anki aħna għandna nitolbu maħfra. Caterina de’ Medici ma kinitx xi qaddisa! U dik il-Gwerra tat-Tletin Sena, dak il-Lejl ta’ San Bartilmew… Irridu nitolbu maħfra aħna wkoll, ta’ l-estremiżmi fundamentalisti għall-gwerer tar-reliġjon. Imma huma għandhom valuri, magħhom tista’ tiddjaloga. Il-lum żort moskea, tlabt; anki l-Imam ried jiġi miegħi u jdur miegħi mal-grawnd ċkejken fejn kien hemm ħafna li ma setgħux jidħlu… U fuq il-popemobile kien hemm il-Papa u l-Imam. Setgħu jitkellmu. Bħal kullimkien, hemm nies b’valuri, reliġjużi, u hemm nies li m’humiex hekk… Imma kemm gwerer, mhux biss tar-reliġjon, għamilna aħna l-Insara? Il-ħtif ta’ Ruma m’għamluhx il-Musulmani! Dawn għandhom valuri, għandhom valuri.
(Padre Lombardi)
Grazzi. Mela issa nistiednu lil Marta Calderón, mill-Catholic News Agency.
(Marta Calderón, Catholic News Agency)
Santità, nafu li sejjer il-Messiku. Nieħdu gost insiru nafu xi ħaġa iżjed fuq dan il-vjaġġ u anki jekk f’din il-linja ta’ żjajjar lil pajjiżi li għandhom problemi, taħsibx li ħa żżur il-Kolombja jew, fil-futur, pajjiżi oħra ta’ l-Amerika Latina, bħall-Perù…?
(Il-Papa Franġisku)
Taf int, il-vjaġġi, fl-età tiegħi, ma tantx jagħmlu ġid… Wieħed jista’ jivvjaġġa, imma dan iħalli s-sinjal tiegħu… Imma l-Messiku mmur. L-ewwel nett biex inżur lill-Madonna, għax hi l-Omm ta’ l-Amerika. Għalhekk ħa mmur fil-Belt tal-Messiku. Li ma kienx għall-Verġni ta’ Guadalupe, ma kontx immur il-Belt tal-Messiku, minħabba l-kriterju tal-vjaġġ: li nżur tlitt ibliet jew erbgħa li qatt ma żaruhom Papiet. Imma ħa mmur, il-Messiku, għall-Madonna. Imbagħad ħa mmur f’Chiapas, fin-Nofs in-Nhar, fuq il-fruntiera mal-Gwatemala; imbagħad immur Morella; u kważi żgur, fi triqti lura lejn Ruma, forsi ngħaddi jum jew ftit inqas f’Ciudad Juarez. Fuq iż-żjara f’pajjiżi oħra ta’ l-Amerika Latina: fl-2017 ġejt mistieden immur Aparecida, il-Patruna l-oħra ta’ l-Amerika ta’ lsien Portugiż – għax hemm tnejn –, u minn hemm inkun nista’ nżur xi pajjiż ieħor, nagħmel Quddiesa f’Aparecida u mbagħad… Imma ma nafx, m’hemmx pjanijiet… Grazzi.
(Padre Lombardi)
Issa lura għall-Kenja, b’kollega ieħor tagħna li ġie vvjaġġa magħna mill-Kenja: jismu Mark Masai u hu min-National Media tal-Kenja.
(Mark Masai, National Media Group tal-Kenja)
Qabel xejn, grazzi li żort il-Kenja u l-Afrika, u nistennewk mill-ġdid il-Kenja, imma biex tistrieħ, mhux biex taħdem. Issa, din kienet l-ewwel żjara tiegħek u kulħadd kien imħasseb fuq is-sigurtà. X’tgħidilha lid-dinja li taħseb li l-Afrika hi biss milquta mill-gwerer u mimlija qerda?
(Il-Papa Franġisku)
L-Afrika hi vittma. L-Afrika dejjem kienet abbużata minn qawwiet oħra. Mill-Afrika kienu jiġu fl-Amerika, mibjugħa, l-ilsiera. Hemm qawwiet li jfittxu biss li jaħtfu l-għana kbir ta’ l-Afrika. Ma nafx, hu l-iżjed kontinent għani, forsi… Imma ma jaħsbux kif ħa jgħinu biex ikabbru l-pajjiż, biex jista’ jimxi ’l quddiem, biex kulħadd ikollu xogħol… L-isfruttament! L-Afrika hi martri. Hi martri ta’ l-abbuż ta’ l-istorja. Dawk li jgħidu li mill-Afrika ġejjin id-diżastri u l-gwerer kollha, forsi m’humiex jifhmu sew il-ħsara li qed jagħmlu lill-umanità ċerti forom ta’ żvilupp. U għalhekk jiena nħobbha l-Afrika, għax l-Afrika kienet vittma ta’ qawwiet oħra.
(Padre Lombardi)
Tajjeb. Jidhirli li prattikament qbiżna s-siegħa, u għalhekk issa nagħlqu hawn il-mistoqsijiet.
Hemm omaġġ ieħor li riedu jagħmlulek – issa – mill-Cop21: hemm ktieb maħruġ minn Paris Match għall-Kapijiet ta’ l-Istat. Hu ktieb ta’ ritratti magħmul għall-Kapijiet ta’ l-Istat fuq il-problemi ta’ l-ambjent.
(Caroline Pigozzi)
1,500 fotografu professjonista u mhux professjonista, magħżula għal dan il-ktieb ta’ ritratti. Il-Kapijiet ta’ Stat kollha se jirċievu kopja l-lum. Anki int, Santità.
(Padre Lombardi)
Allura, grazzi, Santità, għal dan iż-żmien li tajtna minkejja l-għeja tal-vjaġġ. Nawgurawlek ritorn tajjeb lejn Ruma u li terġa’ lura għall-attivitajiet normali tiegħek.
(Il-Papa Franġisku)
Jien ngħid grazzi lilkom tax-xogħol tagħkom. Issa ġej il-pranzu, qaluli li l-lum intom ħa ssumu, għax tridu taħdmu fuq din l-intervista!… Grazzi ħafna tax-xogħol tagħkom u tal-mistoqsijiet tagħkom, ta’ l-interess tagħkom. Ngħidilkom biss li jien naf inwieġeb fuq dak li naf, u dak li ma nafx ma ngħidux, għax ma nafux. Ma nivvintax. Grazzi ħafna. Grazzi.
miġjuba mit-Taljan għall-Malti minn Francesco Pio Attard