IS-SENA LITURĠIKA 1
Minn ‘Jum il-Mulej’ saċ-‘Ċiklu tal-Għid’
Minn Dun
Ġorġ Schembri
Ser nittrattaw dan
is-suġġett fl-isfond ta’, “x’inhi l-Liturġija?”, “u x’inhu l-kunċett
taż-żmien mill-lat Liturġiku?”. Għaldaqstant ser nikkunsidraw kif
jiġi ċċelebrat il-Misteru tal-Għid fil-ħajja tal-Knisja matul il-perijodu
ta’ sena.
Agħmlu dan
b’tifkira tiegħi …l-appostli
w id-dixxipli miġburin madwar Kristu fl-aħħar ċena eventwalment,
bl-għajnuna tal-Ispirtu ta’ Alla fihom, isiru konxji li dak li kien
qed iwettaq il-Mulej kellu jkompli jiġi attwat minnhom u
mis-suċċessuri tagħhom matul ħajjithom biex b’hekk jiġi pperpetwat il-Misteru
tal-Għid.
L-episodju ta’ Emmaus,
meta żewġ dixxipli ltaqgħu ma’ Ġesu` Rxoxt, u jintebħu bih,
għarfuH fil-qsim tal-ħobż, jagħti bidu sabiex l-appostli w
il-komunitjiet ewlenin insara jattwaw kliem Kristu fl-Aħħar Ċena
fiċ-ċelebrazzjoni tal-Qsim tal-Ħobż, fl-ewwel jum
tal-ġimgħa, l-jum li fih jiltaqgħu mall-Mulej għax qam mill-mewt. L-ewwel
jum tal-ġimgħa marbut ukoll mad-dehriet ta’ Kristu Rxoxt lill-appostli
fiċ-ċenaklu biex iwettaqhom u jagħnihom b’setgħat sabiex jirrendu l-Misteru
tal-Fidwa preżenti w possibbli fil-ħajja ta’ min isegwi l-Mulej. L-ewwel
jum tal-ġimgħa hu marbut ukoll mal-inżul tal-Ispirtu s-Santu fuq l-appostli
meta dawn ingħataw il-milja tal-Ispirtu sabiex iwettqu fil-beraħ u
bil-kuraġġ dak li talabhom Kristu stess. Għalhekk għall-komunita
nisranija ta’ żmien l-appostli l-ewwel jum tal-ġimgħa ġie ddedikat
lill-Mulej bħala “tifkira” ta’ dak li wettaq għall-fidwa tagħna.
“It-tifkira” bħala
preżenza ħajja ta’ Kristu ħaj taħt simboli w xbiehat, preżenza attiva
li qegħda twettaq is-salvazzjoni ta’ kull wieħed u waħda minna, sakemm,
fl-aħħarnett, niltaqgħu mall-Mulej fil-Glorja. Jum il-Mulej, għalhekk,
mhux biss hu Dies Domini, Jum tal-Mulej u għall-Mulej
għax hu Jum il-Qawmien mill-mewt tal-Mulej li għadu qed jattwa l-fidwa
tagħna fiċ-ċelebrazzjoni tal-Misteru tal-Għid, iżda
Dies Dominiċalis, il-Jum li jfakkarna meta, fil-mewt u l-qawmien
tagħna, għad niltaqgħu ma’ Kristu fil-Glorja. Mill-bidu nett,
għan-nisrani, ż-żmien ta’ ħajtu hu ċċentraliżżat madwar w irregolat
miċ-ċelebrazzjoni tal-Misteru tal-Għid kull nhar ta’ Ħadd.
l-ewwel insara
jirreferu għall-Misteru tal-Għid bħala ċ-ċelebrazzjoni tal-Qsim
tal-Ħobż, Eulogein , Euċaristein, fuq il-linji ta’ ikliet
speċjali w festivi Lhud, jiġifieri, l-berakah-berakoth, birkhat
ha-Mazon. Tispikka fost dawn l-ikliet l-Ikla tal-Għid.
Malajr il-jum
partikulari li jfakkar il-qawmien mill-mewt ta’ Kristu jiġi mfakkar
b’enfasi bi Triduum Saċrum/Sanċtum, li jikkonsisti
fil-mewt (il-Ġimgħa), difna/raqda (is-Sibt), u l-qawmien tal-Mulej
(is-Sibt: Vġili tal-Għid). Vġili tal-Għid: bħala l-qofol,
jiġifieri, dies dierum magnum, ppreċedut minn ġranet ta’
sawm (mhux ir-Randan). Għalhekk assoċjat u ddedikat għall-Imgħammdin
li jkomplu jifirħu bil-ħajja ġdida li ngħataw mill-Ispirtu s-Santu b’ottava
li fiha jiġu spjegati wkoll lilhom il-Misteri li fihom kellhom
sehem u li bihom twettqu b’siġill li ma’ jitħassarx.
Il-ferħ tal-Għid tal-ottava
estiż b’ċelebrazzjonijiet twal ta’ ħamsin jum, sal-Pentekoste: l-impatt
qawwi tas-salvazzjoni fuq id-dinja w fuq il-ħolqien kollhu meta l-Mulej
iferra l-ħajja tiegħu fuq il-bnedmin kollha. Il-Pentekoste assoċjat
mall-Konfirmazzjoni: l-imgħammed mogħti l-milja tal-Ispirtu biex,
bħall-appostli jimtela bil-kuraġġ u s-setgħa sabiex jimpenja lilhu
nnifsu għall-Kristu w għall-ħutu l-bnedmin. Il-Pentekost, bil-Vġili,
ġie ntrodott fis-seklu Erbgħa, il-famuż seklu li fih , fis-sena 313,
l-Imperatur Kostantinu għamel paċi mall-Knisja, waqqaf il-persekuzzjonijiet,
u ta bidu sabiex eventwalment il-Kristjaneżmu sar ir-Reliġjon
uffiċċjali tal-Imperu tant li l-Knisja minn waħda ppersegwitata saret
waħda pprivileġġjata. Bdiet tissejjaħ ukoll Knisja Imperjali. Il-Vġili
tal-Pentekoste kien riservat għall-min ma’ laħaqx jitgħammed fil-Vġili
tal-Għid. Ġie wkoll miżjud b’ottava ddedikata
lis-sebgħa doni tal-Ispirtu s-Santu. Din l-ottava
nsibuha mbagħad wara l-Axxensjoni w estiża bħala novena
li l-Papa Ljun XIII fl-1897 ddedikaha għall-għaqda fost l-insara.
It-Tlugħ fis-Sema tal-Mulej, li jiġi għaxart ijiem qabel, beda
wkoll jiġi ċċelebrat fis-seklu Erbgħa, kompla jinxtered fis-seklu
Ħamsa, u ġie miżjud bil-Vġili fis-seklu Sitta. Jispikkaw ukoll fih l-elementi
ta’ ferħ u tifħir l-Alla.
Mill-mewt għandna diġa
l-viżjoni ta’ ħajja ġdida w tal-glorja. Il-Misteru tal-Għid, b’hekk
qed iħares ukoll lura lejn il-ħolqien, il-waqa tal-bniedem, il-wegħda
w il-ħtieġa tal-fidwa w tal-feddej bl-Inkarnazzjoni w ir-Redenzjoni.
Iħares ukoll il-quddiem sas-sebħ tiegħu (Kristu) u tagħna fi ħdan il-Missier.
Qabel ir-Raba seklu
diġa nsibu ġranet ta’ sawm w astinenza fil-ħajja tal-Knisja. B’mod
partikulari nsibu s-sawma l-kbira tat-3 ijiem qaddisa tal-Għid. Iżda
r-Randan nsibuh introdott u jiżviluppa, liturġikament, bejn ir-Raba w
il-Ħames seklu bħala żmien ta’ preparazzjoni għall-Għid fuq l-eżempju
ta’ Mose` w Elija li tħejjew għall-40 jum sabiex jiltaqgħu mall-Mulej
fuq is-Sinaj w il-Ħoreb rispettivament, u fuq l-eżempju ta’ Kristu
nnifsu li għadda l-istess żmien fid-deżert qabel ta bidu għall-ħajja
pubblika. L-40 jum kienu jintgħaddu mis-6 Ħadd qabel l-Għid, sal-Ħamis
qabel it-3 ijiem qaddisa. Iżda kellhom jitnaqqsu l-ġranet tal-Ħdud
għax fihom ma’ kienx isir sawm u ġew miżjuda 4 ijiem oħra biex
ir-Randan narawh jibda bl-Erbgħa tal-Irmid.
Żmien ir-Randan
jispikka bis-sejħa tal-insara għall-indiema u t-twemmin fil-bxara t-tajba
akkumpanjati mit-tgħakkis tagħhom sabiex jindirizzawhom għat-tiġdid
spiritwali. Id-dixxiplina tas-sawm u l-astinenza llum hi mħollijja
għall-Ras ir-Randan u l-Ġimgħa l-Kbira. Għall-ewwel iżda kienet
indirizzata prinċipalment lejn dawk il-katekumeni li, bħala adulti,
kienu qed jitħejjew għall-ħajja ġdida permezz tal-Magħmudija, kif
ukoll lejn il-midinbin ‘pubbliċi’ li kellhom jiġu rrikonċiljata ma’
Alla w mal-komunita nisranija f’jum il-Ħamis qabel il-Vġili tal-Għid
meta mbagħad setgħu jersqu biex jitqarbnu. Għalhekk, fil-Ħdud tar-Randan,
setgħu jattendu għall-Liturġija tal-Kelma, waqt li kienu jiġu
eżaminati sabiex jiġi deċiż jekk kienhux disposti biżżejjed biex
jingħaqdu mall-komunita nisranija b’mod iktar sħieħ. Lejn is-Sitt
Seklu żdiedu dawk li ġew mgħammda bħala trabi, kif ukoll żdiedet it-tendenza
ta’ min ifittex ir-rikonċiljazzjoni ma’ Alla b’mod iktar privat, u
għaldaqstant, l-ispirtu tar-Randan ġie estiż lejn l-insara kollha. Dan
l-ispirtu kien indikat billi l-inkwatri w ix-xbiehat kienu jitattew
bid-drapp vjola.
Tabilħaqq li l-kulur
vjola jispikka ħafna f’dan il-perijodu, iżda f’Ħadd il-Palm jispikka
l-kulur aħmar peress li qabel konna nsibuh bħala Ħadd il-Passjoni,
jiġifieri, l-Ħadd li jagħti bidu għall-ġimgħa l-iktar għażiża li tibda
bid-dħul trijunfanti ta’ Ġesu` f’Ġerusalemm, akkumpanjat min-nies
ixejru l-friegħi tal-palm u ż-żebbuġ. L-element ta’ ferħ ma’ jonqosx.
Insibuh fir-Raba Ħadd tar-Randan, f’Ħadd il-Palm, kif ukoll f’Ħamis
ix-Xirka, fejn jispikka l-kulur abjad, għax il-Liturġija trid li
niftakru li Kristu jagħti bidu għar-rebħa fuq l-għadu tagħna qabel ma’
jingħata f’idejn l-egħdewwa tiegħu, u qabel ma’ bata w miet għalina.
Ħamis ix-Xirka ma’
kienx minn dejjem assoċjat ma’ l-Aħħar Ċena. Għall-ewwel kien marbut
mat-tmiem tal-penitenza tal-midinbin pubbliċi, il-għaliex, f’dan il-jum
kienu jersqu lejn ir-ragħaj tagħħom biex jinħafrulhom ħtijiethom. B’hekk,
huma li kienu skomunikati minn mall-komunita setgħu issa jiġu
komunikati mill-ġdid meta jersqu lejn l-Ewkaristija fil-Vġili tal-Għid.
Il-Ħamis kien ukoll il-jum li fih jiġu kkonsagrati ż-żjut li jkunu ser
jintużaw matul is-sena għas-Sagramenti. Is-Sollennita tal-Ikla
tal-Mulej li fiha nfakkru, b’mod partikulari, l-istituzzjoni
tal-Ewkaristija, ġiet introdotta u magħduda mat-Triduum Saċrum
fis-Seba seklu. Iżda Ħamis ix-Xirka mhijiex il-qofol tal-Misteru
tal-Għid, iżda biss tifkira tal-Aħħar Ċena li tirrendi preżenti ġrajja
futura fil-ħajja ta’ Kristu – it-tbatija w il-mewt li wasslitu
għall-mument l-iktar deċiżiv, il-qawmien, liema ġrajja w mument
għalkemm għaddew, issa f’ħajjitna qed ikunu preżenti w attwati fl-istess
tifkira ta’ l-Aħħar Ċena, ċ-Ċelebrazzjoni tal-Qsim tal-Ħobż, l-Ewkaristija.
Għalkemm qed naraw li
l-Misteru tal-Għid żviluppa minn Jum il-Mulej għall-Ċiklu magħmul
mir-Randan, Għid il-Kbir u żmien il-Għid li jagħalaq bil-Pentekoste,
diġa nindunaw li dan il-Misteru fih iktar Misteri, jew, aħjar, hu
kompost minn diversi aspetti li għad iridu jiżvillupaw fil-ħajja w is-sena
tal-Knisja biċ-Ċiklu tal-Milied u l-Ħdud ta’ matul is-sena. |
Dak in-nhar stess fl-ewwel jum tal-ġimgħa tnejn mid-dixxipli
kienu sejrin lejn raħal jismu Għemmaws, sittin stadju ’l bogħod
minn Ġerusalemm, jitħaddtu bejniethom fuq kulma kien ġara. Huma
u jitħaddtu u jistaqsu ’l xulxin, Ġesù nnifsu resaq lejhom u
baqa’ miexi magħhom. Imma għajnejhom kellhom xi jżommhom u ma
setgħux jagħrfuh.
U hu qalilhom: “X’intom titħaddtu bejnietkom intom u mexjin?” U
huma waqfu, b’ħarsa ta’ niket fuqhom. Imbagħad wieħed minnhom,
jismu Kleofa, wieġeb u qallu: “Int waħdek f’Ġerusalemm il-barrani
li ma tafx x’ġara hemmhekk f’dawn il-jiem?”
“X’ġara?” staqsiehom. Qalulu: “Fuq Ġesù ta’ Nażaret, li kien
profeta, setgħan fl-għemil u fil-kliem quddiem Alla u quddiem
il-poplu kollu, kif il-qassisin il-kbar u l-kapijiet tagħna tawh
biex ikun ikkundannat għall-mewt u sallbuh. Aħna konna nittamaw
li hu kien dak li kellu jifdi lil Israel; iżda mbagħad fuq
kollox, ġa għaddew tliet ijiem fuq din il-ġrajja! Issa wkoll xi
wħud min-nisa tagħna ħasduna, għax marru kmieni ħdejn il-qabar u
l-ġisem tiegħu ma sabuhx, u ġew jgħidu wkoll li dehrulhom xi
anġli li qalulhom li hu ħaj. Imbagħad marru ħdejn il-qabar xi
wħud minn tagħna u sabu kollox kif kienu qalu n-nisa, imma lilu
ma rawhx!”
Imbagħad qalilhom Ġesù: “Kemm intom bla għaqal u moħħkom tqil
biex temmnu dak kollu li qalu l-profeti! U ma kellux il-Messija
jgħaddi minn dawn il-ħwejjeġ u hekk jidħol fil-glorja tiegħu?”
U beda minn Mosè u l-profeti kollha ifissrilhom kull ma kien
hemm fuqu fl-Iskrittura.
Meta qorbu ħdejn ir-raħal fejn kienu sejrin, hu għamel tabirruħu
li se jibqa’ sejjer ’il bogħod. Iżda huma riedu jżommuh u
qalulu: “Ibqa’ magħna, għax issa sar ħafna ħin u l-jum ġa wasal
biex jispiċċa.” Imbagħad daħal joqgħod magħhom.
U waqt li kien fil-mejda magħhom, qabad il-ħobż, qasmu u
tahulhom. Għajnejhom imbagħad infetħulhom u għarfuh, iżda hu
kien għab minn quddiemhom. U wieħed lill-ieħor bdew jgħidu: “Ma
kinetx imħeġġa qalbna ġewwa fina waqt li kien qiegħed ikellimna
fit-triq u jfissrilna l-Iskrittura?”
Dak il-ħin stess qamu u reġgħu lura Ġerusalemm. Hemm sabu l-Ħdax
u ’l sħabhom miġburin flimkien, u dawn qalulhom: “Il-Mulej qam
tassew, u deher lil Xmun!”
U huma wkoll tarrfulhom x’kien ġralhom fit-triq u kif għarfuh
fil-qsim tal-ħobż.
Luqa 24:13-35 |